مقدمه
حمل و نقل زمینی یا ترابری جادهای به معنی جابجایی انسان یا کالا از جایی به جای دیگر غیر از راه‌آهن است. به گونه‌ای که تنها باید از راهروهایی نظیر اتوبان و جاده انجام شود. حمل و نقل جادهای قدیمی‌ترین نوع ترابری بوده و در هزاران سال پیش از طریق کاروان انجام می‌شد. امروزه به دلیل پیشرفت تکنولوژی و احداث جاده‌های بزرگ و گسترده حقوق حمل و نقل زمینی نیز وضع شده و حمل بار یا جابجایی انسان از این طریق باید مطابق با قوانین مربوطه انجام شود. این قوانین از زمانی وضع شد که حمل و نقل جادهای رونق زیادی پیدا کرد و وجود خودروهای فراوان ایجاب کرد تا تمام رفت و آمدها طبق دستورات وزارت راه و ترابری کشور انجام شود.
تقریبا صد سال پیش بود که برخی از کشورهای پیشرفته اقدام به جاده‌سازی و احداث راه‌های پیشرفته کردند که سطح آن را آسفالت می‌پوشاند. احداث راه‌ها موجب تولید انواع خودروهای سواری و باربری شد که این امر انقلاب بزرگی در صنعت حمل و نقل بپا کرد. پس از اینکه کامیون‌های ترانزیت وارد عرصه شدند بسیاری از تاجران به فکر استفاده از آنها افتادند؛ به گونه‌ای که با انتقال کالاهای خود از طریق این کامیون‌ها هزینه‌های ترانزیتی را به طور قابل توجهی کاهش دادند و سود زیادی از این راه کسب کردند. حمل و نقل جادهای کم‌کم جایگاه ویژه‌ای در تجارت بدست آورد که در ادامه در خصوص این جایگاه مهم و حقوق ترانزیت جادهای صحبت می‌کنیم.
جایگاه حمل و نقل زمینی در ایران
یکی از دستاوردهای مهم ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسعه زیرساخت‌ها و گسترش خطوط جادهای کشور است. پس از اینکه صنعت خودروسازی در کشور رونق چشمگیری کرد، پروژه بهسازی و توسعه راه‌ها در دستور کار قرار گرفت و با احداث جاده‌های بزرگ، جایگاه حمل و نقل زمینی در ایران بسیار با اهمیت شد. این امر موجب تنظیم و اصلاح حقوق حمل و نقل زمینی نیز شد. به گونه‌ای که بسیاری از شرکت‌های باربری و مسافربری با واردات خودروهای پیشرفته به رونق این صنعت مهم کمک کردند و باعث ایجاد تغییراتی در قوانین جادهای شدند.
بهسازی جاده‌ها در ایران موجب کاهش چشمگیر سوانح جادهای شد و تلفات جادهای تا 50 درصد کاهش یافت. البته، ناگفته نماند که با گذشت زمان و تولید خودروهای بی‌کیفیت این آمار مجددا بالا رفت تا اینکه نهادهای ذی‌ربط دستور به ارتقای کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی دادند. بسیاری از واردکنندگان خودور بویژه ماشین‌های سنگین روز به روز نگاه‌ها را به سمت تجارت زمینی و حمل و نقل جادهای متمرکز کردند؛ تا جایی که اغلب تاجران به دلیل مزایای بی‌نظیر حمل کالا از طریق کامیون‌های ترانزیت سایر روش‌های حمل و نقل را کنار گذاشتند.
طبق آماری که در سال 1391 منتشر شد، ایران دارای 10789 کیلومتر بزرگراه است که سراسر کشور را به هم متصل می‌کند. تقریبا در کنار هر بزرگراه یک جاده مخصوص برای کامیون‌های ترانزیت زمینی وجود دارد که باعث ترافیک جادهای نشوند. تمام شبکه‌های راهی ایران اعم از جادهای و بزرگراهی شامل حقوق حمل و نقل زمینی هستند و خودروهای و کامیون‌های ترانزیت باید از آن تبعیت کنند.
مسیرهای زمینی ایران با سایر کشورها
تقریبا 8 بزرگراه بین المللی از خاک ایران می‌گذرد. بزرگراه‌های AH1، AH2، AH8، AH70، AH71، AH72، AH75 و AH78 که همگی از چند شهر ایران می‌گذرند. به طور مثال، بزرگراه شماره 1 از کمربندی توشین در مرکز توکیو ژاپن آغاز و با گذشتن از چندین کشور آسیای میانه وارد خاک ایران شده و از ترکیه گذشته و به بلغارستان منتهی می‌شود. همچنین، بزرگراه شماره 2 از اندونزی آغاز و پس از گذشتن از کشورهای آسیایی به غرب ایران منتهی می‌شود. سایر بزرگراه‌ها نیز شرق آسیا را به اروپا متصل می‌کند.
حقوق حمل و نقل زمینی تمام این مسیرها مطابق با قراردادهایی است که بین اعضای جاده‌ها وضع شده است. به گونه‌ای کالاهای ممنوعه نظیر مشروبات الکلی و غیره حق گذر از خاک ایران را ندارند. البته، در برخی از مواقع با اعمال سخت‌گیری‌های شدید از سوی مراجع قانونی ایران امکان حمل آنها وجود دارد.
نگاهی به حقوق حمل و نقل زمینی
اولین موضوعی که در حقوق حمل و نقل اهمیت دارد به همراه داشتن مدارک شناسایی رانندگان می‌باشد.
به همراه داشتن مدارک مورد نیاز رانندگان
تمام رانندگانی که قصد فعالیت در زمینه حمل و نقل جادهای را دارند، موظفند علاوه بر مدارک عمومی نظیر گواهینامه، بیمه، کارت شناسایی، سایر مدارک معتبر را نیز به همراه داشته باشند. این مدارک شامل به همراه داشتن دفترچه کار، کارت شناسایی هوشمند، کارت صحت و سلامت جسمی و روانی، کارت وابستگی، دفترچه مدت کار و بازرسی سرعت و کارت شناسایی ناوگان حمل و نقل را می‌شود.
دفترچه کار: یکی از مفاد مندرج در آیین‌نامه حقوق حمل و نقل زمینی به همراه داشتن دفترچه کار است تا پلیس راهور از نحوه فعالیت او مطلع شود. در صورت نداشتن این برگه پلیس می‌تواند دفترچه کار او را به مدت 6 ماه به حالت تعلیق دربیاورد.
کارت شناسایی هوشمند: کارت شناسایی هوشمند برای استعلام گرفتن پیشینه رانندگان کاربرد دارد. پلیس با این کار هویت رانندگان را تشخیص می‌دهد.
کارت صحت سلامتی: کلیه رانندگان موظفند برای تایید سلامت روحی و جسمی خود اقدام به دریافت این کارت کنند. در این کارت سلامت رانندگان تایید شده و عدم ابتلا به بیماری‌های روانی و جسمی آنها صادر می‌شود.
دفترچه مدت کار: یکی دیگر از مفاد مندرج در آیین‌نامه حقوق حمل و نقل زمینی به همراه داشتن دفترچه مدت کار است. این دفترچه از سوی نیروی انتظامی صادر و مدت کار رانندگان بر حسب نوع فعالیت مشخص می‌شود.
کارت شناسایی ناوگان و کارت وابستگی: این دو کارت برای این صادر می‌شوند که مشخص گردد وسایل نقلیه متعلق به چه شرکتی بوده و مشخصات ناوگان در آن درج شده است.
تجهیزات لازم خودرو
این قوانین شامل داشتن تجهیزات کامل خودرو بوده و باید تمام استانداردهای لازم را جهت عبور و مرور داشته باشد. این تجهیزات شامل جعبه کمک‌های اولیه، کپسول آتشنشانی، علائم ایمنی نظیر دوک، دستگاه تاخوگراف (دستگاه ثبت سرعت وسیله نقلیه و مدت کار راننده)، زنجیر چرخ، لاستیک‌های آج‌دار و غیره که به همراه داشتن همه آنها اجباری است. در صورتی که خودرویی یکی از این وسایل را نداشته باشد، جریمه خواهد شد و ممکن است فعالیت‌های او و شرکت ارائه دهنده سرویس برای مدتی به حالت تعلیق دربیایند.
مفاد مندرج در اساسنامه حقوق حمل و نقل زمینی در همان ابتدای تاسیس شرکت‌های باربری و مسافربری به آنها ابلاغ می‌گردد. تمام این شرکت‌ها موظفند رانندگان خود را نسبت به اجرای این مفاد توجیه کنند؛ در غیر این صورت هر خطایی که از سوی رانندگان متخلف سر بزند متوجه شرکت‌های ارائه دهنده سرویس نیز خواهد شد. به گونه‌ای که ممکن است در صورت تداوم تکرار تخلفات، پروانه حمل و نقل آنها باطل شود.
اسناد حمل و نقل
این اسناد شامل صورت وضعیت، بلیط مسافر و بارنامه (در صورت حمل بار) می‌شود که به همراه داشتن آنها بسیار مهم است. صورت وضعیت از سوی وزارت راه و ترابری صادر و توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی چاپ می‌شود. این سند برای مسافرت‌های بالای 20 کیلومتر بوده و مفاد مندرج در آن بدین شرح است که اگر تعداد مسافر و بار بیش از حد مجاز و تعیین شده باشد، شرکت و راننده متحمل پرداخت جریمه خواهند شد.
تمام مفاد مندرج در اساسنامه حقوق حمل و نقل زمینی توسط شرکت‌های ترابری باید به امضا برسد. در صورتی که این شرکت‌ها پس از امضای اساسنامه اقدام به تخلف کنند با جریمه‌های سنگین از سوی وزارت راه و ترابری و پلیس راهور مواجه خواهند شد. این قوانین بدین خاطر وضع شده است تا امنیت جانی مسافران و سلامت محموله‌های ارسالی کاملا تامین شوند.
حقوق حمل و نقل زمینی بین المللی
حقوق حمل و نقل زمینی تنها محدود به حمل و نقل داخلی نشده و خارج از مرزهای داخلی را نیز در برمی‌گیرد. بسیاری از اصطلاحات بین المللی در این زمینه وجود دارد که در ادامه به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.
اصطلاحات بازرگانی اینکوترمز
این مقررات شامل حقوق ارسال و دریافت بار بین مشتری و فروشنده می‌شود و در آن طرفین بر سر نحوه انتقال و دریافت محموله‌ها مذاکره می‌کنند. مثلا، یکی از مفاد این قرارداد این است که پس از تحویل بار از سوی فروشنده به گمرک دیگر هیچ مسئولیتی بر گردن او نخواهد بود؛ به گونه‌ای که در صورت خسارت به بار هیچ مسئولیتی به گردن فروشنده نیست.
قوانین گمرکی
یکی دیگر از اصطلاحات در حقوق حمل و نقل زمینی مربوط به قوانین گمرکی است. به طور کلی هیچ قانون گمرکی واحدی در جهان وجود ندارد و هر کشور دارای قوانین مخصوص به خود است. البته، برخی از کشورها با عقد قراردادهای چندجانبه نظیر اکو (بین هشت کشور آسیایی که ایران نیز جزو آن است)اقدام به تنظیم حقوق گمرکی بین خود می‌کنند. این قوانین شامل پرداخت مالیات، ارزش افزوده، بیمه، هزینه‌های انبارداری و غیره می‌شوند.
کنوانسیون کالای خطرناک (ADR)
این کنوانسیون اشاره به مجموعه قوانینی دارد که در پی آن حمل و نقل تمام کالاهای خطرناک در سطح اروپا تابع یک قانون واحد است. به گونه‌ای که هیچ یک از کشورها حق ندارند کالاهایی که حمل زمینی آنها مانند مواد رادیواکتیو ممنوع است را در سطح اروپا جابجا کنند. در صورت مشاهده ممکن است کشور خاطی چندین ماه حق حمل کالا از طریق زمین را نداشته باشد.
سخن پایانی
در این مطلب شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا شما را با حقوق حمل و نقل زمینی و جایگاه حمل و نقل جادهای در ایران آشنا کردیم. بسیاری از روش‌های حمل و نقل مانند حمل و نقل دریایی دارای قوانین خاصی هستند که تبعیت از آنها واجب است. برخی از کنوانسیون‌های بین المللی شامل حضور تمام کشورهای جهان می‌شوند و از یک قانون واحد تبعیت می‌کنند. معمولا برخی از کشورها اقدام به عقد قراردادهای منطقه‌ای می‌کنند تا برای حمل و نقل جادهای بین کشورهای همسایه با محدودیت مواجه نشوند. بهتر است قبل از ارسال محموله به سایر نقاط ایران و جهان از این قوانین مطلع شوید تا هنگام حمل و نقل دچار مشکل نشوید.
