مقدمه‌ای بر وضعیت حمل و نقل ریلی ایران
امروزه که در جهان خودرو محوری و انجام کار با خودروها بسیار زیاد شده است و مردم همه کارهای خود را با ماشین و یا موتورها انجام میدهند، ترافیک در خیابان‌ها بسیار زیاد شده و رساند محموله‌ها از راه‌های زمینی بسیار سخت‌تر از انواع دیگر روش‌های ارسال و دریافت محموله‌ها شده است. اما فقط راه‌های زمینی نیستند که برای حمل و نقل محموله‌ها از آن‌ها استفاده می‌شود، این روزها با توجه به ترافیک زیاد در خیابان‌ها، مردم به فکر نوع دیگری از حمل و نقل برای محموله‌ها هستند.
در این بین مردم به حمل و نقل ریلی روی آوردند. وضعیت حمل و نقل ریلی ایران ، نمی‌توان گفت عالی است اما خوب است. شرکت‌هایی وجود دارند که کار حمل و نقل ریلی را برای مشتریانش خیلی ساده می‌کنند؛ بار را به موقع دریافت و به موقع ارسال و تحویل میدهند.
از این رو حمل نقل ریلی خطر بسیار کمتری نسبت به حمل و نقل زمینی دارد و اگر یک حساب سر انگشتی نیز انجام دهیم می‌توانیم بگوییم که تعداد کشته‌ها و خساراتی که صورت گرفته، بسیار کمتر از کسانی که از حمل و نقل زمینی استفاده می‌کردند بوده است، حتی حوادثی که برای حمل و نقل ریلی رخ داده است، چند مورد از آن‌ها متعلق به تصادق خودروها با قطارها بوده است. ظرفیت واگن قطارهای باری نیز چند برابر کامیون‌ها و تریلی‌ها می‌باشد. در ادامه قصد مقاله قصد داریم تا شما را با وضعیت حمل و نقل ریلی ایران بیشتر آشنا کنیم.
تاریخچه حمل ونقل ریلی در ایران
اولین کسی که طرح و ایده ساخت ریل راه آهن را برای اولین بار داد و آن را اجرا کرد جرج استیونسن در سال 1925 بود. اولین خط راه آهن بین شهرهای لیورپول و منچستر کشیده شده. اولین خط راه آهن در سال ۱۲۶۱ خط تراموایی بین تهران و شاه عبدالعظیم به طول ۸۷۰۰ متر کشیده شد. عرض این راه آهن یک متر بود و مسیو بواتال فرانسوی آن را اجرا کرده بود. در اوایل وضعیت حمل و نقل ریلی ایران بسیار نامناسب بود به طوری که در هر واگن بیشتر از ظرفیت آن مسافر وجود داشت.
در سال ۱۲۶۵ خط راه آهن محمودآباد (سواحل جنوبی دریای مازندران) به آمل احداث شد که اگرچه در نظر بود تا تهران ادامه یابد، ولی با کارشکنی‌های مهندس‌های بلژیکی شکست خورد و خطوط آن برداشته و برای احداث تلگراف استفاده شد. در هجدهم آبان ۱۲۶۹ ناصرالدین شاه قاجار پیمان نامه‌ای با روسیه تزاری امضا کرد که ایران را از ساخت راه آهن تا ده سال منع می‌کرد. این محدودیت در دسامبر ۱۸۹۹ برابر با شروط وام شصت میلیون فرانکی روسیه با دست‌خط مظفرالدین‌شاه برای ده سال دیگر تمدید شد.
در سال ۱۲۹۲، بانک استقراضی روسیه امتیاز ساخت راه آهن جلفا به تبریز و صوفیان به شرفخانه را به دست آورد. یک سال بعد جنگ جهانی اول آغاز شد و بانک استقراضی این امتیاز را به دولت روسیه تزاری واگذار کرد که راه آهن تبریز به جلفا را به طول ۱۴۹ کیلومتر برای ارتش خود ساخت و در سال ۱۲۹۵ به بهره‌برداری رساند. روز 5 آذر در تقویم به نام روز حمل و نقل ریلی است.
طبق آمار رسمی وزارت راه و شهرسازی، شبکه حمل و نقل ریلی ایران در حال حاضر دارای 10460 کیلومتر طول خط راه آهن بوده که طی سالهای 1295 تا 1395 ساخته شده است.
وضعیت حمل و نقل ریلی ایران از لحاظ مزایا
مزایای حمل و نقل ریلی بسیار زیاد است به طوری که هزینه استفاده از این مورد برای حمل و نقل کمتر از استفاده از سایر راه‌های حمل و نقل مانندحمل و نقل دریایی می‌باشد و یا نیرو انسانی کمتری برای حمل و نقل لازم است. در ادامه این مطلب قصد داریم تا شما را با مزایای حمل و نقل ریلی آشنا کنیم و نکاتی درباره وضعیت حمل و نقل ریلی ایران به شما بگوییم.
- گنجایش هر یک از واگن‌های قطار بیشتر از کامیون است
- هزینه نقل و انتقال در مقیاس‌های بزرگتر بسیار کمتر از روش نقل و انتقل زمینی است
- نیروی انسانی و انرژی کمتری برای حمل و نقل نیاز دارد
- حمل و نقل ریلی چه داخلی و چه بین المللی به وسیله کوریدورهای حمل و نقل جا به جا می‌شوند
- خطر کمتری نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل دارد
- امنیت بیشتری از روش زمینی دارد
- محیط زیست را نسبت به روش حمل و نقل زمینی کمتر آلوده می‌کند
- مصرف انرژی در این نوع روش حمل و نقل 50 درصد کمتر از حمل و نقل زمینی می‌باشد
وضعیت حمل و نقل ریلی ایران با از لحاظ همکاری با سایر کشورها
کشور ایران یکی از اماکن مهم در حمل و نقل بین المللی محسوب می‌شود، زیرا باعث اتصال اروپا به آسیای مرکزی و شرق دور می‌شود. اکثر قطارهای بین المللی از مسیر انزل و امیر آباد عبور می‌کنند. ایران با چندین کشور جهان ارتباط ریلی داشته و همه‌روزه چندین قطار از ایران به سایر نقاط زمین مسافرت می‌کنند. کشورهای زیر کشورهایی هستند با ایران مسیر حمل و نقل ریلی دارند.
کشورهای جمهوری آذربایجان، گرجستان، چین، بلغارستان، روسیه، استونی، اوکراین، ازبکستان، لهستان، مغولستان، قزاقستان و غیره همگی جزو مهمترین مسیرهای حمل و نقل ریلی محسوب می‌شوند.
حمل و نقل ریلی مخصوص مسافران
این نوع حمل و نقل به منظور انتقال مسافران به این سراسر کشور است، اما کشور ما این روزها به جای اینکه قیمت‌های بلیط‌ها را کمتر کند، آن‌ها را بیشتر کرده است. همچنین در طی سالهای متوالی هیچ تغیراتی به روی متروها و قطارهای مسافربری انجام نشده و پیشرفتی دیده نمی‌شود؛ به همین خاطر مردم نیز به سراغ روش‌های دیگر جا به جایی رفته‌اند. اما در تاجران به دلیل صرف هزینه انتقال بار با نرخ مناسب هنوز به این روش نقل و انتقال علاقمند هستند.
هر کسی می‌تواند به راه آهن بپیوندد
شاید، بسیاری از افراد تصور می‌کنند که وضعیت حمل و نقل ریلی ایران اینطور است که راه آهن تنها مختص به دولت بوده و فقط دولت می‌تواند به حمل و نقل عمومی و بازرگانی بپردازد. اما، وزارت راه و شهرسازی کشور به منظور افزایش سهام حمل و نقل ریلی اقدام به جذب سرمایه‌گذاران خصوصی کرده است. همانطور که تمام افراد جامعه حق استفاده از جاده‌ها و اتوبان‌ها را دارند، امکان استفاده از حمل و نقل ریلی نیز برای عموم آزاد است؛ به گونه‌ای که پس از عقد قرارداد تجاری با وزارت راه و شهرسازی و رعایت قوانین مربوطه، می‌توان از امکانات شبکه ریلی کشور استفاده کرد.
کافیست هنگام عقد قرارداد نوع فعالیت خود را مشخص و با پرداخت اجاره سالیانه از خطوط ریلی کشور استفاده شخصی کرد. بسیاری از شرکت‌های مسافربری با خرید واگن‌های مسافربری و باربری به انواع حمل و نقل ریلی نظیر مسافربری، باربری و گردشگری می‌پیوندند. این شرکت‌ها وظیفه دارند تا تمام قوانین مربوط به حفظ ایمنی، بیمه، مالیات و سایر مقررات را رعایت کنند. در مقابل نیز دولت وظیفه دارد تا تمام امکانات را برای عبور و مرور قطارها فراهم کند و شرایط حمل و نقل را توسعه ببخشد.
مقررات حمل و نقل ریلی
برای حمل و نقل ریلی مقررات مختلفی وضع شده است که برخی از آن‌ها به شکل قراردادهای بین المللی بوده که کشورها می‌توانند برای بهره‌مندی از آن‌ها اقدام به پذیرش قرارداد کنند. برخی از این دستورالعمل‌ها عبارتند از قرارداد حمل و نقل بین المللی (FTTOC)، قرارداد جامع حمل و نقل بین المللی راه آهن و چندین قراردادهای دیگر که هر کدام دارای بندهای مختلف و ضوابط خاص هستند. به عنوان مثال، یکی از بندهای این قراردادهای بین‌المللی به موضوع حذف تعرفه‌های گمرکی و کاهش نرخ اشاره دارد. این امر موجب می‌شود تا وضعیت حمل و نقل ریلی ایران بین کشورها بهتر شود.
چه کالاهایی را می‌توان از طریق راه آهن جابجا کرد؟
وضعیت حمل و نقل ریلی ایران به دلیل امنیت و هزینه کمی که در بر دارد جزو ایده‌آل‌ترین روش‌های ارسال و دریافت محموله می‌باشد. کالاهای فراوانی را می‌توان از طریق راه آهن جا به جا کرد، اما بهتر است بعد از ارسال کالا از شرکت نقل و انتقالات سوال بپرسید که آیا می‌تواند محموله شما را انتقال دهد یا خیر.
برخی از شرکت‌های حمل و نقل ریلی بدون در نظر گرفتن این موضوع اقدام به جابجایی بار خارج از ظرفیت و توانایی واگن‌ها کرده‌اند و همین موضوع آسیب‌های زیادی به کالای مشتریان وارد کرده است. به طور کلی حمل و نقل ریلی کالا به وسیله قطارهای باری شامل جابجایی انواع مواد معدنی، انواع فلزات، انواع حیوانات اهلی و دامی، انواع فراورده‌های چوبی و غیره که هر کدام نیاز به یک واگن مخصوص دارند.
عوامل موثر بر قیمت نقل و انتقالات ریلی
محاسبه قیمت حمل و نقل بین المللی از طریق راه آهن به عوامل مختلفی بستگی دارد که در زیر توضیح می‌دهیم.
- اندازه و وزن کالا
- حمل و نقلی ریلی در فواصل وسیع‌تر ارزان تر است.
- مقصد در نزدیکی ایستگاه را آهن باشد
- از چه نوع کالایی برای ارسال استفاده می‌کنید، شکننده، سمی، قابل اشتعال و غیره
- هر چه کالاها با ارزش‌تر باشند بیمه کالاها نیز بیشتر خواهد بود.
- وقتی محموله از مرزها عبور کند، ممکن است ترخیص کالا از گمرک و هزینه واردات اعمال شود.
برای حمل و نقل کالا به چه مدارکی نیاز است؟
برای انتقال بار از طریق شرکت‌های حمل و نقل ریلی کالا باید مدارک مورد نیاز خود را جمع‌آوری کنید و تمام فرم‌هایی که برای انتقال کالا از سوی شرکت‌های ترابری دریافت می‌کنید را پر کرد (برگه‌ها را با دقت بخوانید و مراقب باشید که در برگه‌هایی که پر می‌کنید مسئولیت اموال خود را به گردن نگیرید). برای انتقال کالا شما باید یک قرارداد با شرکت‌های مربوطه تنظیم کنید. این قرارداد شامل نام، نشانی فرستنده و گیرنده، مشخصات کالا، مشخصات طول مسی و غیره می‌شود.
پس از اینکه قرار داد اصلی بین مشتری و شرکت ترابری ریلی امضا شد، طرفین برای مدت زمان واگذاری واگن‌ها به توافق می‌رسند. بعد از گذراندن این مراحل نوبت به تصویه هزینه‌های باربری و تحویل بار می‌شود. پس از انجام کارهای گفته شده در آخر یک برگه بارنامه مربوط به محموله تنظیم می‌شود و به طرفین داده می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله درباره وضعیت حمل و نقل ریلی ایران با شما همراه بودیم و در این زمینه به شما توضیحاتی را ارائی کردیم. همچنین کفتیم که راه آهن مختص به دولت نیست و شما می‌توانید به سادگی با عقد قرارداد با دولت و رعایت قوانین بین‌المللی وارد این عرصه شوید. به این نکته نیز اشاره کردیم که دولت هیچ کار خاصی برای بازسازی واگن‌های مسافربری و ثابت نگه داشتن نرخ بلیط‌ها نکرده است. برای اطلاع بیشتر از وضعیت حمل و نقل ریلی ایران به شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا مراجعه کنید.
