مقدمه‌ای بر قطار باری
حمل و نقل یکی از موارد مهم و حیاتی در زندگی بشر از دیرباز است. اشکال مختلف حمل و نقل، از حمل و نقل دریایی و هوایی گرفته تا زمینی و ریلی نقش عمده‌ای در سهولت بسیاری از کارها و رفت آمد ایفا می‌کنند. در واقع توسعه تمدن به شکل امروزی تا حد زیادی مدیون استفاده از اشکال پیشرفته حمل و نقل است. در این میان استفاده از قطار باری نیز دارای قدمت طولانی بوده و از ابتدای شکل‌گیری قطار مورد توجه بوده است.
قطارها به ما این امکان را دادند تا تمدن خود را سریع‌تر توسعه دهیم؛ زودتر از آنچه که هیچ کس انتظار نداشت. با قطار سرزمین‌های دوردست تقریباً قابل دستیابی شدند و تولید صنعتی با حمل مقدار نامحدودی مواد اولیه توسط قطارهای باری پیشرفت کرد. به دلیل همین اهمیت بالا و نقش ویژه قطارها، به خصوص قطار باری در زندگی و کار انسان و توسعه اقتصادی، در ادامه به مسئله تاریخچه‌ی حمل و نقل ریلی باری و مزایای استفاده از قطار باری خواهیم پرداخت.
تاریخچه استفاده از قطار باری در جهان
تاریخچه استفاده از حمل و نقل ریلی و قطار باری، دویست ساله گذشته تمدن بشری مدرن را شامل می‌شود، که در آن زمان از این کشف باورنکردنی برای تغییر چشمگیر صنعت، گسترش بشر و شیوه سفر روزانه استفاده می‌کردند. از اولین قطار باری که در اوایل دهه 1800 به خطوط ریلی انگلستان راه یافت، تا زمان مدرن که قطارهای مسافربری جا به جایی هزاران مسافر را با سرعت باورنکردنی برعهده دارند و قطار باری، حمل مقدار قابل توجهی از کالاهای جهان را انجام می‌دهد. امروزه، قطارها به روش‌های مختلفی استفاده می‌شوند؛ از ترامواهای کوچک شهری، مترو، قطارهای مسافرتی تا انواع قطار باری. با این حال همه یک تاریخچه مشترک دارند.
تغییرات در این نوع حمل و نقل در سال 1774 بعد از کشف باورنکردنی موتور بخار ثابت توسط جیمز وات آغاز شد. کار گسترده در مورد لکوموتیوهای بخار فقط پس از پایان ثبت اختراع وی در سال 1800 آغاز شد. چندین مخترع شروع به کار بر روی بهبود طراحی وات کردند. البته بسیار پیش از آن واگن‌هایی بودند که با اسب روی ریل‌های ساخته شده از چوب کشیده می‌شدند.
ساخت اولین موتورهای بخار تحت فشار غیر متراکم در چند سال اول قرن نوزدهم به مهندسان این امکان را داد که نوع جدیدی از سیستم ریلی را بسازند و اختراع قطار یکی از مهمترین رویدادها در تاریخ برای پیشرفت بشر شد. شاید جالب باشد بدانید که اولین لوکوموتیو که بر روی ریل فولادی به حرکت در آمد، برای حمل بار بود که در جنوب انگلیس به دست مهندسی به نام ریچارد تروینیک ساخته شد. این حرکت سرآغاز ساخت قطار باری و بعد مسافربری شد. البته در مورد تاریخچه این نوع حمل و نقل روایت‌های متعددی وجود دارد، اما آنچه غیرقابل انکار است شروع این نوع حمل و نقل از اروپا و توسعه آن در دیگر نقاط جهان است.
تاریخچه حمل و نقل ریلی در ایران
ایران نیز همپای جهان در استفاده از این نوع سیستم حمل و نقل حرکت کرده است، راه آهن سراسری هم نشانه این حرکت رو به جلو به شمار می‌رود. البته با توجه به چشم طمع کشورهای بزرگ به ایران پیشبرد این سیستم حمل و نقل بیشتر از آنکه اهداف اقتصادی داشته باشد با اهداف سیاسی در ایران صورت گرفت.
در هر حال می‌توان گفت حمل و نقل ریلی ابتدا با تراموای شهری که به آن ماشین دودی نیز گفته می‌شد، در مسیر تهران به شهر ری شکل گرفت که البته بعد از ورشکستگی شرکت بلژیکی سازنده آن به طور کلی جمع شد.
بعد از تراموای شهری، ساخت راه آهن سراسری در دوران رضا شاه و با هدف متصل کردن شمال ایران به جنوب برای حمل بار به شکلی ساده‌تر آغاز شد. این خط سراسری بندر امام را به بندر ترکمن متصل می‌کرد و شرکت بونس آلمان اجرای آن را برعهده داشت. در واقع توسعه اقتصادی و به حرکت درآمدن قطار باری در این مسیر هدف اول بود.
پس از آن خطوط دیگری هم به این مسیر اضافه شدند از جمله مشهد گرمسار و تا به امروز شاهد رشد این سیستم حمل و نقل در ایران بوده‌ایم. گرچه در این مسیر کشور دستخوش جنگ‌ها و حوادث متعدد شد که در گسترش خطوط ریلی گاهی اختلال به وجود می‌آورد. بعد از انقلاب و جنگ نیز با آرامش حاکم راه توسعه خطوط ریلی بازتر شد و برقی کردن این سیستم شروع شد تا با گنجایش و سرعت بیشتری حمل و نقل صورت بگیرد.
نقش قطار باری در حمل و نقل و مزایای آن
قطارها انواع مختلفی دارند که علاوه بر جا به جایی مسافر به شکلی امن، گزینه مناسبی برای توسعه کشور از نظر صنعت و اقتصاد به شمار می‌روند. قطار باری در این میان دارای نقش و جایگاه پر رنگی است. حمل و نقل به ویژه در زمینه صنعت تا حد زیادی بر عهده قطارهای باری است.
مزایای فراوان قطار باری باعث شده که نه تنها ایران بلکه اکثر کشورهای دنیا به چشم یک اتفاق خوب به این پدیده در توسعه اقتصادی نگاه کنند و به دنبال استفاده بیشتر و بهینه از آن باشند. این مزایا و ویژگی‌های مثبت عبارتند از:
کاهش بار ترافیکی در مسیرهای بین شهری
تصور کنید به جای تعداد زیادی از کامیون‌ها و ماشین‌های سنگینی که ترافیک اتوبان‌ها نقش عمده دارند، یک قطار باری حمل وسایل را بر عهده داشته باشد. این امر علاوه بر کاهش ترافیک به کاهش آلودگی هوا هم کمک بسیاری خواهد کرد. شاید جالب باشد بدانید که برآورد شده ساخت یک خط ریلی و حمل و نقل به وسیله آن چه برای بار و چه برای مسافر باعث کاهش حرکت 29 میلیون سفر با اتومبیل می‌شود و این به معنای آلودگی کمتر هوا و جلوگیری از اتلاف انرژی است.
کاهش تلفات و تصادفات
در کنار کاهش ترافیک و آلودگی باید به این نکته هم توجه کرد که با قطار باری تلفات و تصادفات جاده‌ای بسیار کاهش خواهد یافت. در واقع حمل و نقل ریلی یکی از کم‌خطرترین و امن‌ترین راه‌ها در جهان به شمار می‌رود و آمار حوادث ریلی به طور قابل توجهی نسبت به حمل و نقل زمینی پایین است. امنیت مزیت بسیار بزرگی است که به سادگی نمی‌توان از کنار آن عبور کرد.
ظرفیت بالا و کمک به توسعه اقتصادی
حمل بار در ظرفیت بسیار بالا به دلیل گنجایش زیاد قطارهای باری در یک نوبت حرکت، از دیگر مزایای آن به شمار می‌رود. این امر به ویژه برای صنایع دارای اهمیت زیادی است و راه را برای توسعه اقتصادی هموار خواهد کرد. بسیاری از کارخانه‌ها، صنایع غذایی، معادن و مواردی از این دست، این نوع حمل و نقل را به دلیل ظرفیت بالا انتخاب می‌کنند.
انواع قطارهای باری
امروزه قطارهای صنعتی سنگین‌تر و بادوام بیشتری نسبت به گذشته برای حمل کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند که 40 درصد کالاهای جهان را بین شهرها، کشورها و حتی قاره‌ها حمل می‌کنند. اینجاست که نقش قطارهای باری بیش از گذشته پررنگ می‌شود. در واقع تفاوت اصلی در قطارهای باری به انواع واگن‌هایی است که در آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. چهار شکل و نوع عمده واگن برای حمل بار وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود.
قطارهای باری با واگن‌های فلت یا مسطح
این نوع واگن‌ها در قطار باری و در صنعت خودرو، برای جا به جایی ماشین‌ها در تعداد زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد و ظرفیت بسیار بالاتری نسبت به ماشین‌های سنگینی که برای این کار وجود دارد را دارا هستند. کفی فلت، طول زیاد، عرشه قابل توجه از ویژگی‌های واگن‌های مسطح برای حمل خودرو به شمار می‌رود.
استفاده از این واگن‌ها نسبت به ماشین‌های سنگین ویژه این کار، علاوه بر اینکه صرفه اقتصادی بیشتری دارد، به کاهش رفت آمد بین شهری و در نتیجه آن کاهش آلاینده‌های موجود در هوا و تلفات جاده‌ای منجر می‌شود که صنایع خودرو باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشد.
قطار باری با واگن مسقف
این نوع قطارها استفاده‌های مختلفی دارند و هم اشخاص و هم صنایع برای ارسال اقلام مورد نظر خود از آن سود می‌برند. بسیاری از افراد نمی‌دانند که اگر قصد مسافرت دارند و ترجیح می‌دهند در مسافت بین شهری رانندگی نکنند، ولی در مقصد سوار ماشین خود شوند، می‌توانند با تهیه بلیط برای ماشین خود از این طریق اقدام به ارسال ماشین به مقصد کنند.
این واگن‌ها برای حمل قطعه، دانه و البته برای حمل طیف بسیار وسیعی از از کالاهای دیگر که نیاز به حفاظت از آب و هوا دارند، به ویژه برای حمل و نقل در فصول سرد سال و مناطق کوهستانی که امکان ریزش برف و باران وجود دارد، بسیار کاربردی هستند.
قطارهای باری با واگن‌های فله‌بر
اگر نزدیکی خطوط ریلی زندگی می‌کنید یا به صورت اتفاقی شاهد حرکت قطارها بوده‌اید، شاید تا حال متوجه شده‌اید که قطارهایی با واگن‌های رو باز یا مسقف که مسافری هم ندارند در حال حرکت هستند. این واگن‌ها به فله‌بر مشهور بوده و برای حمل مواد خشک و قابل تخلیه از معادن یا کارخانه‌ها بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند و بخش عمده از حمل و نقل ریلی باری و توسعه صنایع را به خود اختصاص داده‌اند.
واگن‌های فله بر دارای دو نوع لبه دار و قیفی هستند که هر کدام کاربردهای خاص خود را دارند و اغلب برای حمل مواد اولیه هستند. به طور مثال واگن قیفی اغلب در حمل ذغال سنگ، دانه و حبوبات در حجم بسیار زیاد، ماسه و سنگ معدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سخن پایانی
تاریخ حمل و نقل ریلی و قطارهای باری تحولات بسیار زیادی را پشت سرگذاشته است. اختراع این وسیله کاربردی در حمل و نقل به کنار، یکی از لحظات بسیار مهم و نقطه عطف در تاریخ قطارها، معرفی موتورهای دیزلی بود که باعث پایان یافتن عصر موتور بخار و شروع عصر بزرگی در این زمینه شد. با گذشت زمان، موتورهای دیزلی با موتورهای الکتریکی ترکیب شدند و قطارها را قادر ساخت تا از هر دو نوع بهترین استفاده را داشته باشند. امروزه قطارها یکی از مهمترین راه‌های سفر مردم و حمل کالاها به شمار می‌روند. همچنین شهرهای بزرگ نمی‌توانند بدون سیستم مترو روزانه میلیون‌ها انسان را با راه دیگری جا به جا کنند و کالاهای بسیاری را نیز بدون قطارها نمی‌توان به راحتی جا به جا کرد.
در انتها اینکه حمل کالا در حجم زیاد، سهولت در حمل، کاهش آلودگی هوا، ترافیک‌های جاده‌ای، امنیت بسیار بالا و حوادث کم باعث شده در همه جای جهان هر ساله دولت بودجه خاصی برای توسعه قطار باری و تشویق افراد و صنایع برای این سیستم اختصاص می‌دهند تا راه برای توسعه و شکوفایی اقتصادی هموارتر کنند. اگر می‌خواهید به روی شرکت حمل و نقل ریلی سرمایه گذاری کنید، به شما شرکت ستاره آبی دریا را پیشنهاد می‌کنیم.
