مقدمه
در سالیان اخیر، حمل و نقل هوایی رشد قابل توجهی داشته است و به گسترش بازارها و شبکه‌های تجاری کمک فراوانی کرده است. در واقع هرگونه انتقال بار به واسطه وسیله نقلیه هوایی را حمل و نقل هوایی می‌نامند. با توجه به اینکه در انجام این کار با فرودگاه و هواپیما سر و کار داریم، بارنامه حمل و نقل هوایی در فرودگاه به منظور هماهنگی برای بارگیری یا تخلیه بار استفاده می‌شود. در ادامه این مطلب به نقل از وبسایت شرکت حمل نقل بین المللی ستاره آبی دریا ضمن تعریف بارنامه حمل و نقل هوایی، به بیان نکات مربوط به آن می‌پردازیم.
تاریخچه بارنامه
تاریخ صدور اولین بارنامه برای دریافت و حمل بار، به دوران روم باستان بر می‌گردد. در دوران روم باستان، که یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری است، در هنگام حمل بار به وسیله کشتی برای آن سندی صادر می‌کردند و مشخصات بار را به صورت کامل در آن سند قید می‌کردند.
با گذشت زمان و به وجود آمدن روش‌های دیگرِ حمل بار، برای هر یک از این روش‌ها بارنامه‌های منحصر به فردی صادر گردید و با پیشرفت در تجارت و بازرگانی، به مرور استفاده از بارنامه‌های قدیمی منسوخ شده و بارنامه‌ها به صورت امروزی درآمدند.
ارزش و اهمیت بارنامه
وجود بارنامه حاکی از قراردادی است که برای حمل و نقل کالا بین فرستنده و حمل کننده بار منعقد شده است. در واقع می‌توان گفت بارنامه نوعی سند است که مشخص می‌کند صاحب کالا، باری را به مسئول حمل و نقل بار تحویل داده است. بنابراین بارنامه در حکم رسید کالا است.
هنگامی که بارنامه وجود داشته باشد، هرگونه ادعایی خلاف موارد درج شده در آن، بی‌ارزش و بی‌اعتبار است. چرا که تمامی شرایط نوشته شده در بارنامه قبل از صدور آن مورد توافق طرفین قرار گرفته است. بنابراین هیچ یک از طرفین نمی‌توانند ادعایی خلاف موارد قید شده در بارنامه داشته باشند.
مقررات و ضوابط بارنامه
در انواع بارنامه‌های صادر شده، از بارنامه حمل و نقل زمینی گرفته تا بارنامه حمل و نقل هوایی، ضوابط و مقرراتی درج شده است که رعایت آن علاوه بر صادرکنندگان بارنامه، از طرف گیرندگان، فرستندگان و رانندگان نیز لازم و ضروری است. در ادامه برخی از مقررات مرسوم درج شده در بارنامه برای افراد مختلف را بیان می‌کنیم.
مقررات بارنامه برای صادرکنندگان (شرکت حمل و نقل)
- تنظیم و یا تکمیل موارد درج شده در بارنامه، مخصوصاً درج کردنِ کرایه حمل و نقل مطابق با قرارداد حمل و نقل منعقد شده بین طرفین؛
- صادر کردن بارنامه از مبدأ قانونی شرکت به مقصد توافق شده در قرارداد؛
- اخذ پروانه عبور برای بارهای ترافیکی مختلف و همچنین صادر کردن بارنامه، از بارنامه حمل و نقل هوایی گرفته تا بارنامه حمل و نقل زمینی، برای آن‌ها؛
- صادر کردن بارنامه تحت پوشش بیمه‌ی مسئولیت حمل و نقل.
فرستندگان
- اعلام آدرس دقیق محل بارگیری و همچنین اعلام مشخصات بار؛
- اعلام آدرس دقیق محل تخلیه بار و همچنین اعلام مشخصات گیرنده بار؛
- اعلام مشخصات دقیق بار، مواردی نظیر تعداد، وزن، طول، عرض، ارتفاع، نوع و …
- انجام به موقع بارگیری و اعزام آن در زمان مقرر.
گیرندگان
- تخلیه کردن بار در زمان مقرر، با هدف پیشگیری از پرداخت حق توقف؛
- پرداخت کرایه حمل و نقل به میزان درج شده در بارنامه، به مسئول حمل و نقل.
رانندگان
- حفظ و نگهداری بارنامه، به منظور اخذ کرایه از گیرنده در محل مقصد؛
- حضور در مبدأ در هنگام بارگیری؛
- وقت شناسی و عزیمت هرچه سریع تر به سمت مقصد به منظور تحویل به موقع بار؛
- حفاظت کامل از محموله بارگیری شده تا زمان رسیدن به مقصد و تخلیه بار؛
- حضور داشتن در محل تخلیه بار در هنگام تخلیه.
بارنامه حمل و نقل هوایی
بارنامه حمل و نقل هوایی، که در سرتاسر دنیا آن را با نام‌های Airway Bill، Air Consignment Note و یا Freight Note می‌شناسند، رسیدی است که از طرف شرکت حمل و نقل صادر می‌شود؛ این سند قابل معامله نبوده و به منزله سند مالکیت کالا نیست. گیرنده کالا پس از دریافت بارنامه حمل و نقل هوایی، در مقصد به محل مربوط به شرکت هواپیمایی مراجعه می‌کند و پس از تحویل بارنامه به آن شرکت، حواله تحویل کالا را دریافت می‌کند.
بارنامه حمل و نقل هوایی معمولاً در 12 نسخه صادر می‌شود که از این نسخه‌ها، 3 نسخه دارای ارزش تجاری هستند و 9 نسخه دیگر در اختیار قسمت‌های داخلی شرکت حمل و نقل هوایی قرار می‌گیرد. این سه نسخه عبارتند از:
- نسخه اصلی اول، برای شرکت صادرکننده یا حمل کننده کالا (For Carrier)
- نسخه اصلی دوم، برای گیرنده کالا (For Consignee)
- نسخه اصلی سوم، برای فرستنده کالا (For Shipper)
فرستنده‌ی کالا پس از تحویل دادن بار به شرکت هوایی حمل کننده بار و دریافت نسخه سوم بارنامه حمل و نقل هوایی، تا زمانی که آن را به بانک گیرنده تحویل نداده باشد، می‌تواند با مراجعه به شرکت هواپیمایی از آن‌ها بخواهد که نام و آدرس گیرنده را تغییر دهند، و یا به طور کل کالا را پس بگیرد.
بر روی بارنامه حمل و نقل هوایی، باید مهر شرکت هواپیمایی زده شده باشد و در بر گیرنده اطلاعات مربوط به پرواز و تاریخ آن باشد و همچنین زمان دقیق رسیدن کالا به مقصد در آن معین شده باشد. به مهری که بر روی بارنامه زده می‌شود، مهر پرواز یا “Flight Stamp” می‌گویند.
دلایل اهمیت بارنامه حمل و نقل هوایی
بارنامه حمل و نقل هوایی، از نظر مواردی که در ادامه گفته می‌شود، حائز اهمیت است:
- این بارنامه در حکم رسید کالا در جهت حمل آن به مقصد است.
- بارنامه حمل و نقل هوایی به منزله قرارداد حمل بار مابین فرستنده و شرکت هواپیمایی است.
- کرایه حمل و نقل بار در بارنامه درج شده است. هزینه کرایه، بسته به توافق طرفین، در مبدأ و یا مقصد قابل پرداخت است؛ این موضوع بر روی بارنامه مشخص شده است.
- نحوه حمل کالا، چگونگی ارسال و نحوه تحویل کالا توسط مسئولان حمل و نقل و کارمندان هوایی بر روی بارنامه مشخص شده است.
- در صورتی که ارسال کننده متقاضی بیمه حمل شده باشد، این موضوع بر روی بارنامه درج می‌شود. یعنی در این صورت، بارنامه حمل و نقل هوایی در حکم گواهی بیمه می‌باشد.
پس از صدور بارنامه از طرف شرکت حمل و نقل هوایی و امضای آن توسط ارسال کننده و کارگزار، این برگه در حکم قراردادی است که تا زمان تحویل کالا در مقصد معتبر می‌باشد.
در بالای هر بارنامه حمل و نقل هوایی، یک کد سه رقمی در سمت چپ و یک کد هشت رقمی در ادامه آن قرار دارد. کد سه رقمی درج شده در سمت چپ نشان دهنده شرکت هواپیمایی حمل کننده بار شما است. به عنوان مثال این کد سه رقمی برای هواپیمایی ایران ایر برابر با 096 می‌باشد. کد هشت رقمی که در ادامه قرار می‌گیرد، در واقع شماره بارنامه است که به صورت برچسب بر روی بار چسبانده می‌شود تا محموله‌ها در مقصد قابل تفکیک از یکدیگر باشند.
اطلاعات موجود در بارنامه حمل و نقل هوایی
در این قسمت برخی از اطلاعات مهمی که بر روی بارنامه حمل و نقل هوایی درج شده است را بیان می‌کنیم:
- نام و آدرس فرستنده محموله؛
- نام و آدرس گیرنده محموله؛
- کد سه حرفی نشان دهنده فرودگاه مبدأ؛
- کد سه حرفی نشان دهنده فرودگاه مقصد؛
- تعداد بسته‌های بارنامه؛
- وزن بار (بر حسب کیلوگرم)؛
- وزن معادل حجم برای بار؛
- نرخ حمل واحد وزن بار (معمولاً نرخ حمل یک کیلوگرم)؛
- مبلغ کل حمل و نقل (ممکن است هزینه‌های دیگری به آن اضافه شود)؛
- توضیحات مربوط به کلا، ابعاد و یا حجم آن؛
- شماره پرواز؛
- تاریخ پرواز.
چند نکته مهم در رابطه با حمل و نقل هوایی بار
شخص فرستنده کالا در زمان ارسال محموله خارجی، باید از قوانین و مقررات گمرکی کشور مبدأ و همچنین قوانین و مقررات گمرک کشور مقصد برای ترخیص کالا و اخذ مجوزهای مربوط به صادرات و واردات اطلاع کافی داشته باشد.
همچنین باید به این نکته توجه شود که شرایط حمل و نقل بار به صورت هوایی، با شرایط حمل و نقل دریایی و زمینی تفاوت دارد و هزینه ارسال بسته‌ها در آن با در نظر گرفتن جنس، وزن، حجم و همچنین هواپیمای به کار گرفته شده در حمل و نقل، متفاوت می‌باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه باید به دفتر شرکت‌های حمل و نقل هوایی بار مراجعه کنید.
سخن پایانی
در ابتدای این مطلب به معرفی بارنامه پرداختیم و پس از بیان دلیل ارزش و اعتبار این سند، مقررات و ضوابط کلی آن را بیان کردیم. پس از آن به طور خاص به بارنامه حمل و نقل هوایی پرداختیم. در ادامه ضمن توضیح بخش‌های مختلف بارنامه حمل و نقل هوایی، به الزامات درج شده در آن برای فرستنده، حامل و گیرنده اشاره کردیم و توضیحات قبل را تکمیل نمودیم. بنابراین می‌توان گفت هر شخصی که این مطلب را به طور کامل مطالعه کند، می‌تواند با در اختیار گرفتن بارنامه حمل و نقل هوایی، ساختار آن را شناسایی کرده و اطلاعات مورد نظرش را در این سند بیابد.
