بیمه حمل و نقل دریایی چیست – بیمه راهی برای جبران خسارات است

بیمه حمل و نقل دریایی چیست – بیمه راهی برای جبران خسارات است ، در گذشته به علت وجود دزدان دریای و خطرات آتش‌سوزی در میانه مسیر، برخی شرکت‌ها اقدام به بیمه وسایل حمل و نقل دریایی می‌کردند تا از ایجاد خسارات جدی جلوگیری شود. اما امروزه بیمه حمل و نقل دریایی، کلیه خطرات و خسارات تصادفی و غیرقابل پیش‌بینی را پوشش داده و طی آن بیمه‌گر متعهد می‌شود که این خسارات را جبران کند. در این مطلب قصد داریم تمام جوانب بیمه حمل و نقل دریایی را بررسی کنیم.

آشنایی با بیمه حمل و نقل دریایی

بیمه حمل و نقل دریایی به قراردادی گفته می‌شود که طبق آن بیمه‌گر تعهد می‌دهد که با توجه به شرایط و توافقات موجود در بیمه‌نامه، خسارات وارد شده به کالای تحت حمایت را در جریان حمل و نقل دریایی، جبران کند. البته لازم به ذکر است که این تعهد، صرفا به جبران خسارت کالاهایی مربوط است که بر اثر خطرات ناشی از آب دریا یا ایرادات وسیله نقلیه تلف شده است.

معمولا شرکت‌های بیمه فعال در ایران، بیمه حمل و نقل دریایی خود را طبق شرایط بیمه‌نامه‌های انستیتوی بیمه‌گران لندن تنظیم می‌کنند. این موضوع نشان از پذیرش اصول و مقررات ثابت بازارهای جهانی بیمه در صنعت بیمه کشورمان دارد تا به تسهیل انجام فرایند تجارت توسط شرکت‌های حمل و نقل کمک کند. با نگاهی به میزان واردات و صادرات کشور در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی، متوجه ارزش فعالیت‌های اقتصادی کشور می‌شویم و از این طریق، می‌توان به اهمیت ضرورت وجود بیمه حمل و نقل دریایی یا حتی انواع زمینی و هوایی آن پی برد.

در پروسه انجام بیمه، بخریدار یا فروشنده کالای ارسالی را بدون توجه به نحوه خرید آن، بیمه می‌کنند. در این بیمه‌نامه، شخص بیمه‌گر به صورت واضح و روشن، تعهدات خود را در قبال کالا و بیمه‌گذار  مشخص کرده و حتی به موارد استثنا نیز اشاره می‌کند. برای آن که درک بهتری از این موضوع داشته باشید، در ادامه مطلب با ارائه یک تقسیم بندی ساده و خلاصه، بیمه‌نامه‌های حمل و نقل را بر اساس نوع بیمه‌نامه و نوع کالای مورد حمل را به 4 دسته تقسیم می‌کنیم و هرکدام را جداگانه شرح می‌دهیم.

بیمه نامه از بین رفتن تمام کالا

بیمه‌نامه از بین رفتن تمام کالا،یکی از انواع بیمه حمل و نقل دریایی است که بر اساس شرایط آن، بیمه‌گر زمانی در جهت جبران خسارت وارد شده اقدام می‌کند که کلیه محموله و کالاهای آن، به علت خطراتی ناشی از دریا نابود شود یا به شکلی درآید که نفعی برای صاحب آن نداشته باشد. در نتیجه اگر حجم بیشتری از کالا نابود شود و تنها قسمتی از آن باقی بماند، بیمه‌گر ملزم به جبران خسارت کالا نخواهد بود. البته نباید فراموش کنیم که این نوع بیمه حمل و نقل دریایی چندان کاربردی نداشته و تنها برای بیمه کردن اقلام خاصی همچون سیمان، نفت و غلات و در واقع بارهای فله ، از آن استفاده می‌شود.

این نوع بیمه با نام بیمه تشریفاتی شناخته شده و در برهه‌ای از زمان، به بیمه گمرکی نیز شهرت داشت، چراکه هیئت وزیران، مصوبه‌ای را به ثبت رسانده بودند که بر اساس آن، کالای صادراتی باید تحت پوشش خدمات بیمه قرار می‌گرفت. از آن جا که عرف بر این موضوع است که خریدار، پوشش بیمه مناسب و مورد نیاز را از کشور خود تهیه کند، نام بیمه گمرکی به آن اطلاق می‌شد.

بیمه‌ نامه اف پی ای (F.P.A)

در صورت استفاده بیمه‌گذار از سه شرط مربوط به بیمه‌های حمل و نقل، پوشش بیمه تنها به خطرهای مشخص شده در بیمه‌نامه محدود نخواهد شد. بلکه طرفین قرارداد بیمه می‌توانند با توافق قبلی یا پیش‌بینی در شرایط خصوص بیمه‌نامه، تعهدات خود را کاهش یا افزایش دهند. به عنوان مثال، در بیمه‌‌نامه‌های WA امکان آن وجود دارد که خسارات ناشی از شکست، ریز یا نشت را ذکر کرد و یا با پرداخت مبلغی اضافی به عنوان حق بیمه اضافی فرانشیز، خسارت جزئی را از بیمه‌نامه خارج کرد.

در این نوع بیمه حمل و نقل دریایی که با نام F.P.A شناخته می‌شود، از زمان خروج کالا از محل مربوطه مثل انبار یا اسکله محل بارگیری، بر اساس شرایط مندرج در قرارداد، تعهدات بیمه‌گر آغاز شده و تا هنگامی که بار به صورت کامل در بندر یا انبار مشخص شده تخلیه نشود، این تعهد ادامه خواهد داشت. البته لازم به ذکر است که در این پوشش بیمه‌نامه، بیمه‌گر مسئول جبران خسارات جزئی و کوچک نیست، مگر آن که این خسارات، از اتفاقاتی همچون آتش گرفتن، غرق شدن، تصادم یا به گل نشستن وسیله نقلیه حادث شود.

بیمه‌نامه دبیلو ای (W.A)

در بیمه‌نامه‌هایی که بر اساس شرایط دبلیو ای صادر شده‌اند، بیمه‌گر متعهد است علاوه بر جبران خسارات عمومی، خسارات جزئی ئ خصوصی را نیز جبران کند. البته نباید از این نکته غافل شویم که برای جبران خسارات در این نوع بیمه‌نامه، باید میزان خسارات بیشار درصد فرانشایز توافق شده در قرارداد باشد. در بیمه حمل و نقل دریایی با شرایط دبلیو ای، معمولا مواردی همچون شکست و ریزش جزء تعهدات بیمه‌گر محسوب نمی‌شوند، مگر آن که بیمه‌گذار با پراخت مبلغی بیشتر، این خطرات را نیز در قرارداد ذکر کند.

البته برای آن که درک بهتری از وضوع گفته شده داشته باشید، لازم است دو مفهوم را به شکلی خلاصه توضیح دهیم. منظور از خسارات جزئی، خساراتی هستند که منجر به از بین رفتن یک پالت یا بسته از کل محموله می‌شود. همچنین مقصود ما از فرانشایز، معافیت از جبران خسارتی است که در قرارداد بیمه‌نامه ثبت شده است. به عبارتی دیگر، فرانشایز میزان مشخص شده‌ای از خسارت است که بیمه‌گر از پرداخت آن معاف خواهد بود.

چه خساراتی تحت پوشش بیمه حمل و نقل دریایی قرار می‌گیرند

لازم به ذکر است که فقط خطرات و خساراتی که جنبه اتفاقی و غیرقابل پیش‌بینی دارند، تحت پوشش بیمه حمل و نقل دریایی خواهند بود و خساراتی که ناشی از فرسودگی طبیعی وسیله حمل و نقل یا کالا و حتی عیب ذاتی کالا مثل کرم خوردگی خشکبار و زنگ زدگی تیرآهن باشد، مشمول پوشش بیمه نمی‌شوند؛ بنابراین خسارات وارده را می‌توان به دو دسته مجزا تقسیم بندی کرد:

• خسارات عمدی که امکان دارد از روی حسن نیت و به منظور حفظ سلامت کشتی و جلوگیری از غرق شدن آن اتفاق افتاده باشد. مانند ریختن کالا درون دریا به جهت سبک کردن وزن کشتی در مواقع طوفانی که در این صورت، شرایط بر اساس مقررات Average GeneraIمشخص خواهد شد.
• خسارات غیرعمدی که در اثر حوادث اتفاقی و غیرقابل پیش بینی به وجود بیایند که جزئیات آن به شرح زیر است:
• خسارات حاصل از دریا: این خسارات شامل کلیه خطراتی هستند که در اثر سفر دریایی به وجود می‌آیند مثل تصادم کشتی با کشتی دیگر، به گل نشستن و یا غرق شدن وسیله نقلیه
• آتش سوزی در دریا که ممکن است کشتی یا کالا به صورت اتفاقی دچار آتش‌سوزی شوند و یا کالا هنگام تلاش برای خاموش کردن آتش، دچار آبدیدگی شود
• احتراق کالاهای محترقه یا خطرات ناشی از دزدان دریائی.

انواع نابودی کالا در حمل و نقل دریایی

به طور کلی از بین رفتن کالا در حمل و نقل به دو شکل صورت می‌گیرد که طبق شرایط عادی بیمه حمل و نقل دریایی باید جبران شوند مگر آن که مفاد متغایر در قرارداد ذکر شده باشد.

از بین رفتن کامل کالا

نابودی فیزیکی کالا در اثر حوادثی همچون غرق شدن، آتش‌سوزی و … که کالا به صورت کامل از بین رفته و در هر صورت باید توسط بیمه‌گر جبران شوند. حتی زمانی که از کشتی برای مدت زمان مشخص، خبری در دست نباشد، به منزله نابدی کامل کالا تلقی خواهد شد.

از بین رفتن فرضی

زمانی که محموله مورد بیمه به علت حوادث دریایی دچار تغییر ماهیت شوند یا ارزش خود را ازد ست بدهند، کالای درون محموله دچار از بین رفتن فرضی شده است. به عنوان مثال ممکن است کالای مورد حمل، خرما باشد و در اثر مجاورت با آب غیرقابل استفاده شود. یا موادی که در اثر مجاورت با آب یا موارد دیگر بو بگیرند و دیگر قابل استفاده نباشند. البته تعیین خسارت در چنین مواردی پیچیده بوده و نیازمند تشخیص کارشناسانه خواهد بود.

جمع‌بندی

همانطور که اشاره کردیم، بیمه حمل و نقل دریایی در گذشته، صرفا به جهت جبران خسارت کالا در برابر عوامل همچون آتش‌سوزی و حمله دزدان دریایی صورت می‌گرفت. اما در سالیان اخیر، این موضوع حرفه‌ای‌تر شده و موارد بیشتری را پوشش می‌دهد. طی قراردادی که بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار منعقد می‌شود، تعهدات هر یک از طرفین مشخص شده و بر اساس شرایط توافق شده عمل می‌شود. بیمه‌نامه‌ها انواع مختلفی که دارند که شکل تعهدات در آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. این بیمه‌نامه‌ها شامل از بین رفتن کامل کالا، اف پی ای و دبلیو ای هستند.

در واقع هر نوع خسارتی نباید توسط شخص بیمه‌گر جبران شود و شرایط متفاوتی در خصوص آن وجود دارد. این قوانین بین‌المللی هستند و در تمام کشورها به آن عمل می‌شود. به عنوان مثال جبران خسارت ناشی از عیب ذاتی کالا، سوء نیت عمدی بیمه‌گذار یا نمایندگانش، تاخیر در تحویل و دریافت کالا، جانوران موذی یا مواردی همچون تبخیر مایعات بر عهده بیمه‌گر نخواهد بود.