لجستیک و نقش آن در توسعه تجارت و رشد اقتصادی لجستیک به‌عنوان پشتیبان فعالیت‌های تجاری- تولیدی، نقش حیاتی در تحقق رشد اقتصادی هر کشور ایفا می‌کند و اهمیت لجستیک کارا در رشد اقتصادی و تجارت غیرقابل‌انکار است. لجستیک شبکه‌ای از فعالیت‌ها و خدمات است که جابه‌جایی فیزیکی کالاها در داخل و خارج از مرزها را پشتیبانی می‌کند. بر اساس تعریف بانک جهانی، لجستیک مجموعه‌ای از فعالیت‌ها از قبیل حمل‌ونقل، انبارداری، یکپارچه‌سازی بارهای تجاری، ترخیص کالا از گمرک، سیستم‌های توزیع درون کشوری و نظام‌های پرداخت است که توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی صورت می‌پذیرد.
درواقع لجستیک به آن بخش از فرآیند زنجیره تأمین اطلاق می‌شود که ذخیره‌سازی و جریان مؤثر و کارای کالاها، خدمات و اطلاعات وابسته به آنها را از نقطه شروع تا نقطه مصرف، جهت پاسخگویی به نیاز مشتریان، برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل می‌کند. زنجیره تأمین یکی از مفاهیمی است که در تعریف لجستیک بدان اشاره می‌شود و شامل کلیه فعالیت‌های مرتبط با جریان تولید کالا از مرحله تأمین مواد اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف‌کننده است. از همین رو تأمین‌کنندگان مواد و قطعات، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان نهایی از عناصر زنجیره تأمین محسوب می‌شوند.
از دیگر مفاهیم مرتبط با لجستیک می‌توان به مراکز لجستیکی اشاره کرد. مرکز لجستیکی عبارت است از محلی که در آن کلیه فعالیت‌های مرتبط با حمل‌ونقل، انبارداری، توزیع و سایر خدمات لجستیکی کالاها در سطوح بین‌المللی و ملی توسط چندین متصدی انجام می‌شود. به‌بیان‌دیگر، مراکز لجستیکی، مجموعه‌ای از امکانات و زیرساخت‌ها در یک محدوده مکانی مشخص هستند که در آن متصدیان مختلف به ارائه گستره‌ای از خدمات و فعالیت‌های لجستیکی می‌پردازند.
نقش لجستیک در توسعه تجارت و رشد اقتصادی در دنیای به‌هم پیوسته کنونی، تجارت جهانی توسط شبکه‌ای از فعالیت‌های لجستیکی جهانی هدایت می‌شود و وجود یک شبکه رقابتی از خدمات لجستیک جهانی، ستون فقرات تجارت بین‌الملل را تشکیل می‌دهد. امروزه موضوع کاهش هزینه و افزایش سرعت ارائه محصول یا خدمت به مشتری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و کارآمدی خدمات لجستیکی نقش کلیدی در تحقق این دو امر ایفا می‌کند.
بنگاه‌ها با بهره‌گیری از فعالیت‌ها و خدمات لجستیکی کارآمد، نه‌تنها می‌توانند در گسترش بازار محصولات خود در سطح ملی به‌صورت موفق عمل کنند، بلکه از این توانایی نیز برخوردار هستند که توان رقابت‌پذیری و تجارت خود را در سطح بین‌المللی افزایش دهند. زیرساخت‌های لجستیکی کارآمد به‌واسطه کاهش قیمت تمام‌شده محصول و کاهش اختلاف قیمت میان تولیدکننده و مصرف‌کننده، منجر به افزایش رفاه هر دو طرف و شکوفایی اقتصادی می‌شود.
از طرف دیگر بهبود لجستیک در کشورهای دارای موقعیت جغرافیایی مناسب، سبب می‌شود که این کشورها درآمدهای فراوانی از این ناحیه به دست آورند و میزان اشتغال نیز در آنها افزایش یابد. در حال حاضر ارتقاء وضعیت کشورها در حوزه لجستیک به یکی از اهداف مهم توسعه اقتصادی تبدیل شده است.
مشاهدات بانک جهانی بر اساس گزارش «بسط ارتباطات به‌منظور گسترش رقابت: لجستیک تجاری در اقتصاد جهانی طی سال‌های 2007،2010 و 2012» گویای آن است که در میان کشورهای دارای سطح درآمد سرانه یکسان، کشورهایی که عملکرد لجستیکی بهتری داشته‌اند، حداقل یک درصد رشد بیشتر در تولید ناخالص داخلی و دو درصد رشد بیشتر در تجارت را تجربه کرده‌اند؛ بنابراین امروزه بخش لجستیک به‌عنوان یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی کشورها شناخته شده است.
ازآنجایی‌که وضعیت نامناسب شبکه لجستیکی در هر کشور، هزینه‌های کسب‌وکار را افزایش می‌دهد و توانایی کشورها به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه را برای پیوستن به زنجیره تأمین جهانی کاهش می‌دهد، بنابراین سیاست‌گذاران، پیاده‌سازی سیاست‌های منسجم و پایدار برای تقویت و یکپارچه‌سازی زنجیره تأمین و بهبود وضعیت لجستیک را نه‌تنها در کشورهای دارای بهترین عملکرد در حوزه لجستیک، بلکه برای کشورهای نوظهور نیز به‌عنوان موتوری برای رشد ضروری می‌دانند.
زیرساخت‌های لجستیکی
هرگاه سخن از لجستیک در سطح ملی و بین‌المللی به میان می‌آید، ناخودآگاه تصویری از اشکال مختلف حمل‌ونقل کالا در ذهن شکل می‌گیرد. این در حالی است که حمل‌ونقل تنها یک جزء از بخش لجستیک را تشکیل می‌دهد. حوزه لجستیک از چنان گستردگی برخوردار است که مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن از سطوح بنگاهی تا سطوح کلان یک کشور را شامل می‌شود. در یک تقسیم‌بندی کلی مؤلفه‌ها و زیرساخت‌های لجستیکی در دو دسته فیزیکی (عمومی و خصوصی) و غیر فیزیکی (نرم‌افزاری و پشتیبانی‌کننده) طبقه‌بندی می‌شوند.
بررسی وضعیت لجستیک در ایران
ایران دارای مزیت‌ها و پتانسیل‌های زیادی در زمینه لجستیک است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه و در مسیر پنج کریدور اصلی ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی، امکان استفاده از همه روش‌های حمل‌ونقل، دسترسی به آب‌های آزاد، داشتن سواحل آبی و مرزهای خشکی گسترده، برخورداری از بنادر متعدد و شبکه جاده‌ای گسترده اشاره کرد. کشور ما به دلیل برخورداری از این مزیت‌ها، توانایی تبدیل شدن به یکی از مراکز مهم تجارت در منطقه و حتی دنیا را داراست، اما متأسفانه تاکنون توسعه لجستیک در کشور به‌طورجدی موردتوجه قرار نگرفته است.
نگاهی به جایگاه ایران در شاخص‌های مرتبط با حوزه لجستیک، به‌خوبی بیانگر ضعف عملکردی کشور در این زمینه و عدم توسعه زیرساخت‌های لجستیکی است. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، ایران در شاخص عملکرد لجستیک سال 2018، دارای نمره 2.85 از 5 (بهترین وضعیت) است و جایگاه 64 را در میان 160 کشور به خود اختصاص داده است.
هرچند که مقایسه این آمار با وضعیت کشور در سال 2016 نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر وضعیت ایران در بخش لجستیک بهبود یافته، اما در قیاس با متوسط نمره و رتبه کشور در شاخص مذکور طی سال‌های 2018-2012 که به ترتیب معادل 2.71 و 81 است، ایران در حوزه لجستیک پیشرفت چندانی نداشته و از زیرساخت‌های لجستیکی کارآمد برخوردار نیست.
وضعیت ایران در برخی از اجزاء رکن زیرساخت‌های گزارش رقابت پذیری جهانی 2018
مقایسه وضعیت ایران با برخی از کشورها در نمودار زیر تأکیدی بر این مهم است که عدم توسعه بخش لجستیک و وضعیت نامناسب زیرساخت‌های لجستیکی، کاهش قدرت رقابت‌پذیری و تجارت کشور را به دنبال داشته است.
وضعیت ایران در قیاس با برخی از کشورها در رکن زیرساخت‌های گزارش رقابت‌پذیری جهانی 2018
منبع : otaghiranonline.ir
