مقدمه
کشتی های چند منظوره کدامند؟ وقتی صحبت از صنعت کشتیرانی و انواع کشتی می‌شود، کشتیهای مسافرتی، نفتکش‌ها و کشتی حمل کالاهای عمومی به ذهن ما می‌رسد.
امروزه با تخصصی شدن شاخه‌های تجاری مختلف، انواع مختلفی از کشتی‌ها ساخته شدهاند که هر کدام ویژه حمل کالا یا کالاهایی خاص هستند. با وجود این نه تنها از اهمیت کشتی حمل کالاهای عمومی کم نشده بلکه با پیشرفت در ساخت بخش‌های مختلف آن، نام کشتی های چند منظوره را هم به خود اختصاص داده است.
در این مقاله قصد داریم به معرفی این کشتی و امکانات آن بپردازیم تا جایگاه ویژه آن را در صنعت کشتیرانی به‌صورت برجسته‌ای نشان دهیم. پس اگر قصد کار کردن روی یکی از این کشتی‌ها را دارید و یا فردی کنجکاو و جویای اطلاعات جالب هستید، با این مقاله همراه باشید.
دلیل اهمیت صنعت کشتیرانی چیست؟
اگر نگاه کوچکی به تاریخچه حمل و نقل دریایی بیاندازیم، متوجه قدمت زیاد آن در کل دنیا می‌شویم. دلیل این موضوع مزایای منحصر بفرد حمل و نقل دریایی است، که می‌شود از آن به هزینه پایین، سرعت عمل زیاد و امکان حمل حجم بالا و متنوع کالا اشاره کرد.
امروزه در آب‌های بین المللی کالاهای فله‌ای، کانتینری، مایع، ماشین آلات سنگین و صنعتی، وسایل نقلیه و هرچه که تصور کنید، جابه‌جا می‌شود.
مسلما صاحب هر کالایی می‌خواهد که اجناسش با کمترین هزینه ممکن و به بهترین شکل ، در آب‌ها منتقل و به سلامت به مقصد برسد. برای همین کشتیهای حمل و نقل، هر کدام طراحی شدند تا کالاهای خاصی را جابه‌جا کنند. البته می‌توان گفت؛ تمامی این کشتی‌ها در بخش‌های اصلی ساختمان عمومی مثل پل فرماندهی، موتورخانه، انبارها و غیره شباهت‌هایی به هم دارند.
انواع کشتی
در زیر شما را با انواع کشتی ها در حمل و نقل دریایی آشنا می کنیم که هر کدام برای منظور خاصی مورد استفاده قرار میگیرند.
- کشتی کانتینربر
- کشتی تانکردار
- کشتی مسافرتی
- کشتی نیروی دریایی
- کشتی مخصوص به حمل وسایل نقلیه
- کشتی ماهیگیری
- کشتی یدک‌کش
- کشتی لایروب
- کشتی دوبر
- کشتی مخصوص حمل احشام
- کشتی یخچالی
- کشتی مخصوص حمل مواد شیمیایی و فرآورده‌های آن
- کشتی حمل گاز مایع
- کشتی فله بر
- فرابر کشتی
- کشتی های چند منظوره
کشتی چند منظوره چیست؟
کشتی های چند منظوره همان طور که از نامش پیداست به‌گونه‌ای طراحی شده است که قادر به حمل شکل‌های متنوعی از کالاهای مختلف باشد.
این کشتی که به آن کشتی حمل کالای عمومی هم گفته می‌شود، انتقال کالاها و اجناس مختلف به مناطقی که دسترسی به آنها مشکل است یا امکانات ساحلی مناسبی ندارند را ممکن می‌کند. در ضمن به خاطر انعطاف‌پذیری عملکرد، این کشتی‌ها چه در مسیر رفت و چه برگشت هیچ وقت خالی نیستند.
کشتی های چند منظوره می‌تواند چه کالاهایی را جابه‌جا کند؟
حمل کالاهای فله و مایع
اجناس زیادی به شکل فله از یک بندر به بندر دیگر منتقل می‌شوند. از جمله این کالاها می‌توان به غلات، انواع سنگ معدن، سیمان، شکر، نمک‌های صنعتی، فسفات، ذغال سنگ و غیره اشاره کرد.
دلیل طراحی کشتی، جهت حمل فله جلوگیری از هزینه‌های گزاف خدمات بندری، برای جابهجایی بسته‌ها و استفاده بهتر از فضای کشتی بوده است.
در کشتیهای چند منظوره برای حمل فله انبارهای مکعبی و بزرگی ساخته شده است که درهای آنها به وسیله دستگاه‌های الکتریکی یا هیدرولیکی باز و بسته می‌شود.
کالاهای فله در این انبارها جای میگیرند و تمامی گوشه و کنار آن را پر می‌کنند، به شکلی که هیچ جای خالی باقی نمی‌ماند. این ویژگی باعث افزایش گنجایش کشتی می‌شود.
در کشتی‌هایی که فقط مخصوص به حمل کالاهای فله طراحی شدهاند، موتورخانه و محل زیست سرنشینان در قسمت انتهای کشتی قرار دارد. برای حفظ تعادل یک مخزن آب خالی در قسمت جلو یا سینه کشتی ساخته شده و زمانی که کشتی خالی می‌شود این مخزن را با آب پر می‌کنند.
این مشکل کشتیهای فله‌بر در حفظ تعادل بعد از تخلیه بار، باعث شد تا دانشمندان و مهندسین کشتیهای چندمنظوره‌ای را طراحی کنند که از یک سو قابلیت حمل انواع سنگ معدن و کالاهای فله و از سوی دیگر توانایی جابه‌جا کردن مایعاتی مثل نفت را دارد.
مخازن
مخازن حمل نفت در کشتیهای چند منظوره شباهت زیادی به انبارهای حمل فله آن دارد با این تفاوت که به جای دریچه‌های بزرگ، دارای چند دریچه کوچک برای بازرسی هستند. عمل تخلیه و بارگیری این مخازن با استفاده از پمپ‌های قوی انجام می‌شود که برای نصب آنها اتاق جداگانه‌ای در کشتی درنظر گرفته شده است.
بدنه تانکرهای ساخته شده برای حمل نفت تا قبل از سال 1984 معمولی بود، اما براساس قانونی که در این سال به تصویب رسید کلیه نفتکش‌هایی که بعد از آن ساخته شدهاند، ملزم به داشتن بدنه‌های دو جداره هستند.
بعد از جنگ جهانی دوم، با گسترش نیاز کشورهای صنعتی به نفت، صنعت کشتی سازی در زمینه حمل این کالا توسعه زیادی پیدا کرد که کشتیهای چند منظوره هم از این پیشرفت بی‌بهره نماندند.
لازم به ذکر است که کشتیهای نفت‌کش یا تانکردار، امروزه حدود یک سوم کل کشتیهای جهان راتشکیل می‌دهند.
کانتینر
تا شروع جنگ جهانی دوم کشتی‌ها مراحل تکامل خود را به کندی می‌گذراندند ولی با از بین رفتن تعداد زیادی از آنها در جنگ و افزایش حجم مبادلات بین المللی، در دهه 50، فرصتی در اختیار کارخانه‌های کشتی سازی قرار گرفت تا در طرح اصلی تجدید نظرهایی به عمل آوردند.
در گذشته برای حمل کالاها و اجناس مختلف، کشتی مجبور بود زمان زیادی را صرف بارگیری و تخلیه نماید که در این کار نیروی انسانی زیادی هم به‌کار گرفته می‌شد.
به کارگیری کانتینر در صنعت کشتیرانی تحول بسیار بزرگی ایجاد کرد. بعد از استفاده از آن، کشتی‌ها زمان بسیار کوتاه‌تری را در بنادر متوقف می‌شدند و مراحل بارگیری و تخلیه از آن حالت پیچیده خارج گشت.
کشتیهای کانتینربر به سرعت جای سایر کشتی‌ها را گرفتند و به کشتیهای حمل کالای عمومی این امکان اضافه شد که در صورت لزوم قابلیت حمل کانتینر را هم، داشته باشند.
با ساخت کانتینرهای یخچال‌دار، کشتیهای حمل کالای عمومی، امکان حمل مواد فاسد شدنی مثل میوه و گوشت را هم پیدا کردند و به این شکل، به تبدیل شدن به کشتی های چند منظوره قدم بزرگی نزدیک‌تر شدند.
حمل احشام
تاکنون خیلی کم پیش آمده که کشتی مخصوص به حمل حیواناتی مثل گاو و گوسفند درست شود. در بیشتر موارد با ایجاد تغییراتی در کشتیهای حمل کالاهای عمومی یا چند منظوره این کار صورت می‌گیرد.
ویژگی‌های لازم برای کشتی حمل دام عبارتند از:
- برای احشام لازم است طبقات کشتی مثل پارکینگ‌های طبقاتی با سطوح شیب‌دار به هم متصل شوند.
- فضایی در کشتی برای نگهداری از آب و غذای کافی برای حیوانات در نظر گرفته شود.
- تهویه و هوای مناسبی برای دام فراهم باشد.
- نظافت و بهداشت محیط با دقت رعایت شود.
- سطوح شیب‌داری برای ورود و خروج حیوانات بر روی عرشه وجود داشته باشد.
امکان ایجاد همه این موارد در کشتیهای چند منظوره به‌راحتی امکان‌پذیر است.
وسایل نقلیه
گاهی لازم است کالا بخشی از راه را به وسیله کامیون یا تریلر حمل شود و قسمتی از مسیر را در آب طی کند. در این صورت تخلیه بار از این وسایل نقلیه به بندر، از بندر به کشتی، مجددا تخلیه از کشتی به بندر مقصد و بارگیری دوباره توسط وسایل نقلیه، کاری بسیار سخت، هزینه بر و زمان‌گیر بود که کنترل دقیقی هم در مسیر انتقال کالا به عمل نمی‌آمد.
از این رو کشتی‌هایی ساخته شد که با استفاده از تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته امکان بارگیری و تخلیه وسایل نقلیه را با سرعت و در زمان کوتاهی ممکن می‌سازند.
با تولید این کشتی‌ها افراد هم امکان جابهجایی با ماشین شخصی خود را در آب پیدا کردند.
در کشتیهای مخصوص به حمل وسایل نقلیه سکویی وجود دارد که توسط نیروی محرک خود کشتی باز و بسته می‌شود و امکان ارتباط با اسکله را فراهم می‌کند. درنتیجه کامیون، تریلر و وسایل نقلیه شخصی به‌راحتی به آن وارد و یا از آن خارج می‌شوند.
در برخی از این کشتی‌ها، سکو در سینه و در بعضی، در دو طرف قرار گرفته است. گاهی از کشتیهای حمل وسایل نقلیه در مسیرهای کوتاه استفاده می‌شود تا مسافر یا بار را از خشکی به خشکی دیگر منتقل کند.
به طور کلی ظهور این کشتی نقش مهمی در کاهش وقت، هزینه و نیروی انسانی ایفا می‌کند.
از آن جایی که گاهی در یک مسیر رفت یا برگشت لازم است همراه با سایر کالاها، وسایل نقلیه هم جابه‌جا شود در برخی از کشتیهای چند منظوره شرایطی مشابه به این کشتی‌ها را ایجاد کردند.
ویژگی‌های خاص کشتیهای چند منظوره چیست؟
کشتیهای چند منظوره جدایی از نوع کالایی که حمل می‌کنند اغلب دارای جرثقیل‌هایی هستند که توانایی جابهجایی اجناس و کالاهای متنوعی را دارد.
این کشتی‌ها معمولا دارای ظرفیت 15.000 تن است که بسته به شرایط و مقصد کشتی از آن به‌شکل‌های مختلف استفاده می‌شود.
سرعت کشتیهای چند منظوره اغلب 10 تا 20 گره دریایی است.
کشتی های چند منظوره ایرانی
ایران با توجه به داشتن 3000 کیلومتر خطوط ساحلی، دسترسی به دریا در شمال و جنوب، نقش متصل کننده آب‌های جنوبی کشور در ارتباط کشورهای آسیای میانه، قرار گرفتن بر سر مسیر کریدورهای ترانزیتی مهم و دسترسی به آب‌های آزاد، دارای مزیت‌های جغرافیایی زیادی در استفاده از حمل و نقل دریایی است.
کشتی “گلسان” به عنوان اولین کشتی چند منظوره ایرانی در اردیبهشت 99 ایران را به مقصد ونزوئلا ترک کرد و کانتینرهای عادی و یخچالی را به سلامت به مقصد رساند.
سخن آخر
در این مطلب از سایت ستاره آبی دریا با شما همراه بودیم. با وجود اینکه در دنیای امروزی تخصص نقش مهمی دارد ولی شرایط انعطاف‌پذیر کشتیهای چند منظوره باعث شده تا یکی از بیش‌ترین و پرکاربردترین شناورها در جهان باشند. برخی از این کشتی‌ها دارای انبارهای حمل کالاهای فله و مخازن مایع است و بعضی، انواع کانتینرها را منتقل می‌کنند. همینطور گاهی با تغییرات جزئی امکان جابهجایی دام توسط این کشتی‌ها فراهم می‌شود.
با توجه به اهمیت حمل وسایل نقلیه، در بسیاری از موارد کشتیهای حمل کالاهای عمومی شرکت‌های حمل و نقل به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که حمل این کالا را هم ممکن می‌کند.
