مقدمه
حمل و نقل ریلی را با عنوان ” حمل و نقل سبز” می‌شناسیم که امروزه به علت صرفه اقتصادی و آلودگی زیست محیطی کمتر، در سراسر جهان مورد توجه واقع شده است. از این رو تمامی بخش‌های این صنعت به سرعت در حال رشد و توسعه هستند. ویژگی مشترک ماشین‌های ریلی پیشرفته، سرعت، ظرفیت بالا و ایمنی بیشتر است. سرعت پیشرفت در بخش ناوگان ریلی بیشتر از سایر بخش‌ها است و به همین دلیل مدون‌سازی این حوزه و کارهایی از جمله کدینگ بین‌المللی واگن‌ها به یکی از الزامات حمل و نقل ریلی تبدیل شده است.
کدینگ بین‌المللی واگن‌ها به منظور بهبود سرعت و کیفیت عملیات‌های این حوزه در سطح بین‌المللی انجام شده است. از این طریق، با توجه به استانداردهایی که اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها وضع کرده است، در مدت زمان کوتاهی اطلاعات خاصی در مورد واگن‌ها منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، این کد زبان مشترک اپراتورهای راه آهن است. به همین علت در این مقاله قصد داریم شما را بیشتر با این سیستم بین‌المللی آشنا کنیم.
واگن
واگن، به عنوان یکه ماشین ریلی در هر دو حوزه باری و مسافربری، بخش عمده ناوگان ریلی راه‌آهن‌ها را تشکیل می‌دهد. هر یک واگن در واقع کوچکترین واحد قطار به شمار می آید. در یکی از همین واگن ها که لکوموتیو نام دارد، موتور قطار قرار گرفته است. به دلیل اهمیت واگن در بخش حمل و نقل ریلی، بهبود در ساختار و روش بهره‌برداری آن بسیار مورد توجه است. برنامه‌های مهمی از جمله کدینگ بین‌المللی واگن‌ها با استفاده از رویکردهای نوین در این حوزه انجام شده که در افزایش بهره‌مندی از این ناوگان و کاهش خسارات ناشی از بهره‌برداری نادرست آن تاثیرگذار است.
اتحادیه بین‌المللی راه آهن‌ها
اتحادیه بین‌المللی راه آهن‌ها[1] ( به اختصار UIC) با برگزاری کنفرانسی با حضور تعداد زیادی از نمایندگان کشورهای مختلف و با هدف یکپارچه کردن قوانین و شرایط بهره‌برداری از راه آهن‌ها در سال 1922 تاسیس شده است. مقر این اتحادیه در شهر پاریس درکشور فرانسه قرار دارد. این اتحادیه در ابتدا با 51 عضو شروع به فعالیت کرد و پس از آن با عضویت دیگر کشورها از هر پنج قاره جهان به 199 عضو رسید. این اتحادیه شامل 82 عضو فعال، 82 عضو اصلی و 35 عضو پیوسته است و در مجموع بیش از 1.000.000 کیلومتر شبکه دارد.
این اتحادیه تنها سازمان تجاری در سطح جهان است که به حمل و نقل ریلی کالا و همکاری‌های بین‌المللی میان شرکت‌های راه آهن، چه دولتی و چه غیر دولتی، از جمله کدینگ بین‌المللی واگن‌ها می‌پردازد. UIC بزرگترین سازمانی بین‌المللی راه آهن است که از نظر تعداد اعضا و هم از نظر طیف گسترده فعالیت‌ها مطرح است.
اهداف اتحادیه بین‌المللی راه آهن‌ها
- آموزش علوم و تازه‌های دنیای حمل و نقل ریلی به همه اعضا
- پشتیبانی از اعضا در جهت ساخت و ساز و عملیات‌های عمرانی جدید
- تدوین استانداردهایی برای بخش حمل و نقل ریلی
- بهبود همکاری بین اعضای حمل و نقل ریلی
استاندارد UIC
به منظور جلوگیری از مشکلات احتمالی در معاملات و عملیات‌های مشترک و همچنین به منظور ارائه درک مشترک، اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها استانداردهایی را برای اصطلاح راه آهن‌ها تبیین کرد. این استانداردها به سه زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تنظیم شد و با همکاری انجمن وزرای حمل و نقل اروپا و اتحادیه بین‌المللی راه آهن در سال 1995 منتشر شد.
سیستم کدینگ
فناوری اطلاعات در زمینه‌های مختلف زندگی بشر، پیشرفت روز افزونی دارد. از این رو شاهد طراحی و اجرای سیستم‌هایی هستیم که تمامی امور مربوط به سازمان‌ها یا ارگان‌ها را از راه دور و به صورت الکترونیکی پیگیری می‌کنند. تمامی این طرح‌ها از خدمات بانکداری تا درمانی و آموزش، همه بر پایه فناوری اطلاعات استوار است و موجب افزایش سرعت ارائه خدمات، دسترسی آسان و رضایت بیشتر متقاضیان می‌شود. به بیان دیگر، ارائه خدمات با کیفیت، بدون در نظر گرفتن فناوری اطلاعات ممکن نیست و سیستمی کردن فرآیندها تنها راه تضمین کیفیت و سرعت ارائه خدمات است.
برای سیستمی کردن ارائه خدمات در هر حوزه‌ای، باید موجودیت‌ها را به زبان ماشین درآوریم تا رفتار آن‌ها توسط رایانه، قابلیت پردازش، تجزیه و تحلیل داشته باشد. به همین دلیل ” نظام کدگذاری پایه ” شکل گرفت تا به موجودیت‌ها، با استفاده از فضای فناوری اطلاعات، هویت مستقل دهد. بنابراین استفاده از سیستم کدینگ، پیش نیازی برای ارائه خدمات الکترونیک در تجارت است. به عنوان مثال، کدینگ بین‌المللی واگن‌ها برپایه فناوری اطلاعات و به منظور سرعت و سهولت در عملیات‌ها انجام می‌شود.
کدینگ بین‌المللی واگن‌ها
به منظور بهبود در سرعت، دقت و سهولت تنظیم اسناد قطار، طبق استانداردهای تعیین شده از سوی اتحادیه بین‌المللی راه آهن‌ها، کلیه واگن‌ها باید از سیستم کدینگ بین‌المللی واگن‌ها پیروی کنند. بنابر این شیوه که هر واگن باید یک کد شناسایی 12 رقمی با مشخصات ویژه داشته باشند. کدینگ بین‌المللی واگن‌ها توسط اتحادیه بین المللی راه‌آهن‌ها (UIC) طراحی شده که مشابه کدگذاری لوکوموتیوها است. کدگذاری وسایل نقلیه هم اکنون توسط سازمان بین دولتی حمل و نقل بین‌المللی راه آهن اداره می‌شود.
کدینگ بین‌المللی واگن‌ها اطلاعات مهمی برای عملیات‌ها هستند. این اعداد موجب می‌شود که واگن ها به خوبی شناسایی شده و یک زبان مشترک بین اپراتورهای راه آهن، شرکت‌های زیرساختی و مقامات کشورها ایجاد شود.
نحوه کدگذاری واگن‌ها
کدینگ بین‌المللی واگن‌ها شامل دوازده عدد در پنج گروه است که هریک دارای معنای خاص است:
رقم 1-2: نوع وسیله نقلیه و نشانگر ظرفیت تعامل برای حمل و نقل داخلی یا بین‌المللی است و مشخصات کلی واگن را نشان می‌دهد. در کنار این رقم‌ها معمولا کدهای حرفی نوشته می‌شود که یکی از دو مورد RIC یا RIV است. RIC علامت اختصاری قوانین بین‌المللی استفاده از واگن‌های باری در ترافیک و RIV علامت اختصاری قوانین بین‌المللی استفاده از واگن‌های مسافربری در ترافیک می‌باشد.
ارقام 3-4: کد کشور ( که تا قبل از سال 2006 کد مالک راه آن درنظر گرفته می‌شد) طبق این کد هر راه آهن دولتی یا خصوصی ثبت شده در UIC دارای یک کد شناسایی انحصاری می باشد. به عنوان مثال کد شناسایی راه آهن دولتی آیران عدد 96 می‌باشد.
ارقام 5-8: اطلاعات فنی و بهره‌برداری وسیله نقلیه
ارقام 9-11: عدد اجرایی اختصاصی ( شماره سریال) یک واگن شامل سه رقم است.
رقم 12: عدد خودآزمایی یا عدد کنترل که برای صحت ارقام دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نتیجه کدینگ بین‌المللی واگن‌ها بر روی بدنه واگن را می‌توان به صورت عمودی در سه سطر یا بیشتر به همراه کدهای حرفی که مربوط به هرکدام از کدهای رقمی است، نوشت یا به صورت افقی در کنار هم (هر گروه با یک فاصله و رقم کنترل با یک خط از هم جدا می‌شوند) درج کرد. این کد در دو سمت واگن و نه در جلو و پشت آن، نوشته می‌شود.
ضرورت طبقه بندی و کدینگ
سیستم‌های کدگذاری مختلفی در دنیا به وجود آمده است که هرکدام با توجه به زمینه کاربردی خود، هدف و رویکرد خاصی داشته و توسط سازمان‌های مختلف اداره می‌شود. طبقه بندی، فرآیند تقسیم اعضای یک جمعیت به گروه‌های کوچک می‌یاشد که در هر گروه اعضا مشخصات مشابهی دارند. این روند پس از اجرا در سطح کلان، می‌تواند برای زیرگروه‌ها نیز اعمال شود. به طور کلی اهداف و ضرورت کدینگ را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:
- طبقه‌بندی موجودی‌ها در دسته‌های قابل کنترل
- افزایش سرعت در بازیابی و انتقال داده‌ها
- نظم دادن به داده‌ها برای مقایسه استاندارد آن‌ها
زمانی که تنوع واگن‌ها در حمل و نقل ریلی بسیار زیاد باشد، مدیریت امور و عملیات‌ها به طور مستقل کار بسیار دشواری خواهد بود. به همین دلیل به منظور کنترل بهتر و مطلوب‌تر، واگن‌های مشابه را به زیرمجموعه‌های کوچکتر طبقه‌بندی می‌کنند. هدف کدینگ به طور کلی فراهم کردن ابزار و تجهیزات برای مدیریت داده‌ها، تسهیل تدارکات و پشتیبانی و افزایش کارایی و بهره‌وری است.
این کدگذاری به طور خاص در مبادلات بین‌المللی اهمیت بسیاری دارد و می‌توان بدون نیاز به حضور مترجم و یا کارشناس مربوطه، به بسیاری از اطلاعات واگن دسترسی داشت.
سیستم کدینگ در ایران
راه آهن ایران از سال 1326 شمسی مصادف با 1947 میلادی به عضویت اتحادیه بین‌المللی راه آهن‌ها درآمد. چند مورد از تعاملات ایران با این اتحادیه عبارت است از:
- استفاده از استانداردهای فنی در زمینه ترافیک، بهره‌برداری، مشخصات فنی و فناوری اطلاعات
- کمک گرفتن از UIC به منظور بررسی مسائل فنی و عملیاتی
- استفاده از توانمندی اتحادیه بین‌المللی واگن‌ها در برگزاری کارگاه‌های آموزشی
- تبادل داده در زمینه‌های مختلف بین راه‌آهن ایران و UIC
علاوه بر کدینگ بین‌المللی واگن‌ها، هر راه آهن می‌تواند سیستم کدینگ مخصوص به خود را داشته باشد. کدگذاری واگن‌های باری در راه آهن یران بر پایه یک کد هفت رقمی است که شش رقم، کد شناسایی واگن و یک رقم آخر مشابه کدینگ بین‌المللی واگن‌ها، عدد خودآزمایی یا کنترل است. این کد از سمت چپ به راست اختصاص داده می‌شود:
رقم اول: نشان دهنده نوع واگن
رقم دوم: نشان دهنده وضعیت ترمز
رقم سوم: نشان دهنده تعداد محورها
رقم چهارم، پنجم و ششم: نشان دهنده شماره سریال واگن
رقم هفتم: نشان دهنده کد کنترل
سخن پایانی
از ابتدای تاریخ بشر، حمل و نقل نقش مهمی در شکل‌دهی جوامع انسانی و توسعه اقتصادی آن‌ها ایفا کرده است. در عصر حاضر نیز شریان‌های ارتباطی جوامع را در سطح بین‌الملل تشکیل می‌دهد. ناوگان حمل و نقل ریلی از مهمترین بخش‌های حمل و نقل است که بر اساس منطق علمی و فناوری اطلاعات به سرعت در حال پیشرفت است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حمل و نقل دریایی، هوایی، زمینی و ریلی به سایت ستاره آبی دریا مراجعه کنید.
سیستم کدینگ بین‌المللی واگن‌ها به منظور سهولت و سرعت در بهره‌برداری از واگن‌ها انجام می‌شود. کد شناسایی هر واگن شامل تعدادی عدد است که هر کدام مربوط به یک مشخصه می‌باشد و معنای خاصی دارد. مشخصات درج این کد شناسایی از جمله نوع علامت، مکان قرار گرفتن روی بدنه واگن و نحوه چاپ و رنگ آن به صورت استانداردهایی از سوی اتحادیه بین‌المللی واگن‌ها مشخص می‌شود. این کدها زبانی مشترک بین همه اپراتورهای راه آهن در سراسر جهان است.
