مقدمه
با یکی دیگر از مطالب شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا در خدمت شما هستیم. تا به حال به اولین سفر دریایی بین المللی فکر کرده‌اید؟ اولین‌بار چه کسی به اعماق اقیانوس زد تا تحولی عظیم در صنعت حمل و نقل ایجاد کند. حمل و نقل دریایی ایران از چه زمانی آغاز شد؟ در این مطلب پاسخ تمام سوالات خود را خواهید گرفت. اولین‌بار در سال 1492 میلادی کریستوف کلومپ به همراه پسرعموهایش با 3 کشتی و تنها یک قطب‌نما دل به اعماق دریا زدند و قاره آمریکا را کشف کردند. این اولین‌باری بود که یک کشتی بیشتر از 50 کیلومتر از سطح خشکی فاصله می‌گرفت. تا قبل آن رفت و آمد کشتی‌ها در اروپا تنها بین چند کشور مدرن آن زمان یعنی پرتغال، اسپانیا، ایتالیا و انگلیس انجام می‌شد.
اما، پس از آن کشورها شجاعت این را پیدا کردند تا کشتی‌های خود را به سایر نقاط کره خاکی برای تبادل کالا و غیره بفرستند. اولین‌باری که یک کشتی خارجی وارد آب‌های خلیج‌فارس و ایران شد، کشتی پرتغالی‌ها بود که برای استثمار وارد این منطقه غنی از منابع شد. پس از آن و در اواخر جنگ جهانی دوم این صنعت دریایی بشدت رونق پیدا کرد؛ به گونه‌ای که امروز حدود 96 درصد از حمل و نقل‌های بین المللی کالا از طریق دریا انجام می‌شوند.
نگاهی به حمل و نقل دریایی ایران
در حال حاضر بیش از 90 درصد کالاهای کشور از طریق حمل و نقل دریایی جابجا می‌شوند. ایران دارای 11 بندر بازرگانی با ظرفیت 186 میلیون تن کالا است. همچنین، تمام ناوگان‌های جمهوری اسلامی توان جابجایی بیش از 6.5 میلیون تن کالا را در سطح بین المللی دارند. با اینکه وسعت دریایی ایران بیش از وسعت دریایی کشورهای حوزه خلیج فارس است، اما جایگاه حمل و نقل دریای کشور در بین این کشورها هنوز پایین‌تر بوده و آن‌ها کالای بیشتری را جابجبا می‌کنند.
با این وجود، حتی در زمان تحریم‌ها ایران یکی از کشورهای مهم در صنعت حمل و نقل دریایی بین المللی بوده و روزانه حجم انبوهی از کالاها و فراورده‌های نفتی در بنادر ایران بارگیری و به سایر نقاط جهان ارسال می‌شود. این کالاها از چند بندر مهم در جنوب کشور ارسال می‌شوند.
مهمترین بنادر جنوب ایران
جنوب کشور به دلیل مجاور بودن به یکی از گلوگاه‌های مهم جهان به نام خلیج فارس دارای چند بندر بازرگانی مهم می‌باشد. بیشترین واردات و صادرات کشور از این بنادر انجام می‌شود که در ادامه به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.
بندرعباس
بندرعباس هرگز نامی ناآشنا نبوده و همگی آن را می‌شناسیم. این بندر یکی از مهمترین بنادر در حمل و نقل دریایی ایران محسوب شده و روزانه شاهد عبور و مرور سیل عظیمی از کشتی‌های غول‌پیکر ترانزیت است. کشتی‌هایی که انواع کالاها را جابجا می‌کنند. دلیل نامگذاری این بندر به دوران صفویه بازمی‌گردد. جایی که شاه عباس صفوی توانست پس از صد سال جنگ دریایی با کشور پرتغال آن‌ها را از آب‌های ایران خارج کند.
بندر چابهار
بندر چابهار یکی از مهمترین بنادر ایران بوده که چشم امید بسیاری از کشورهای آسیای میانه که راه دسترسی به آب‌های آزاد را ندارند به آن دوخته شده است. این کشورها (قزاقستان، افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان) بسیاری از واردات و صادرات خود را از طریق این بندر انجام می‌دهند. این امر موجب درآمدزایی ایران از حق ترانزیت شده است.
بندر امام خمینی
بندر امام پس از بندرعباس بزرگترین بندر حمل و نقل دریایی ایران است. این بندر در سال 1310 با نام بندر شاهپور تاسیس و جزو پر رفت و آمدترین بنادر ایران لقب گرفت. البته، این بندر در زمان 8 سال جنگ تحمیلی که بنادر جنوب غربی کشور یعنی بندر خرمشهر و آبادان درگیر جنگ بودند، بسیار رونق گرفت و مهمترین منطقه بازرگانی کشور محسوب می‌شد.
سایر بنادر
پس از این 3 بندر، ایران شامل بندر بوشهر، بندر شهید رجایی، بندر خرمشهر، بندر آبادان، بندر شهید باهنر، بندر عسلویه، بندر لنگه، بندر خارک و بندر گوارتر می‌شوند. این بنادر همه‌روزه شاهد رفت و آمد کشتی‌های ترانزیتی بسیاری بوده و مسئولیت صادرات و واردات کشور را بر عهده دارند.
قوانین و مقررات حمل و نقل دریایی
به دلیل رونق حمل و نقل دریایی در سطح بین المللی کنوانسیون‌های مختلفی بین کشورها حاصل شد. قوانین حمل و نقل دریایی ایران نیز مطابق با این کنوانسیون‌ها وضع شده است. از آنجایی که حتی کشورهای محصور در خشکی نیز حق استفاده از آب‌های آزاد بین المللی را دارند، این کنوانسیون‌ها جامع و عام بوده و تمام کشورهای جهان را در بر می‌گیرد. مهمترین کنوانسیون دریایی مربوط به سازمان بین المللی دریایی (IMO) می‌باشد که قوانین ثابتی را وضع و به عنوان یک مرجع قانونی بین المللی انجام وظیفه می‌کند. تمام تخلفاتی که در سطح جهانی صورت گیرد از سوی این مرجع دادرسی خواهد شد.
از اهداف این سازمان می‌توان به ایجاد یک نظام واحد برای همکاری بین دولت‌ها اشاره کرد؛ به گونه‌ای که دولت‌ها باید در زمینه حفظ محیط زیست دریایی، ایمنی دریانوردی، احترام متقابل به یکدیگر و غیره کوشا باشند. این مرجع وظیفه دارد تا هنگام بروز اختلاف بین دو کشور بین آن‌ها میانجیگری کرده و اختلاف را حل و فصل کند. ایران نیز عضو این سازمان بوده و تاکنون به تمام مقررات آن پایبند بوده است.
انواع روش‌های حمل و نقل دریایی ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسبی که دارد امکان انجام تمام روش‌های حمل و نقل دریایی در آن وجود دارد. یکی از این روش‌ها کراس استافینگ است.
روش کراس حمل و نقل کراس استافینگ (Cross Stuffing)
این روش زمانی اتخاذ می‌شود که امکان ارسال کالا از طریق دریا به کشوری میسر نباشد؛ به گونه‌ای که کالا ابتدا از راه زمینی وارد بندر شده و سپس کانتینر آن به کشتی ترانزیت منتقل می‌شود.
روش حمل و نقل چارترینگ (Chartering)
یکی دیگر از انواع روش‌های حمل و نقل دریایی ایران روش چارترینگ می‌باشد. از این روش زمانی استفاده می‌شود که بارها بسیار بزرگ و حجیم باشند و امکان بسته‌بندی آن‌ها وجود نداشته باشد. برای اینکار باید کشتی‌های باربری حتما اجاره شوند.
روش حمل و نقل ترانشیپ (Transhipment)
در این روش از حمل و نقل کالاها از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌شود. زمانی این روش اتخاذ می‌شود که یک بندر به صورت مستقیم قادر به حمل دریایی کالا نباشد؛ به گونه‌ای که ممکن است فضای کافی برای ورود کشتی‌های ترانزیتی را نداشته باشد.
روش حمل و نقل گروپاژ (groupage)
یکی از روش‌های رایج در حمل و نقل دریایی ایران روش گروپاژ می‌باشد. در این روش چند تاجر با یکدیگر قرارداد امضا کرده و کالاهای خود را به صورت گروهی از طریق یک کشتی ارسال می‌کنند. همچنین، می‌توان کوچکترین کالاهای خود را از طریق این روش ارسال کرد. اینکار باعث می‌شود تا هزینه‌های ترانزیت بار برای تاجران به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد.
روش حمل و نقل کالاهای فله‌ای (Bulk)
روش حمل و نقل کالاهای فله‌ای (Bulk) شباهت زیادی به چارترینگ دارد با این تفاوت که هر کالایی چه کوچک و چه بزرگ بدون بسته‌بندی و به صورت فله‌ای ترانزیت می‌شوند. اما، بیشتر کالاهای کوچک از طریق این روش ترانزیت می‌شوند.
مراحل حمل کالا از طریق حمل دریایی
اولین مرحله در حمل و نقل کالا از طریق دریا جمع‌آوری اسناد و مدارک کالای ارسالی می‌باشد. پس از این که این اسناد به گمرک ارائه شد، کارت بازرگانی، پروانه گمرکی، بارنامه و مدارک مورد نیاز از سوی نهادهای قانونی حمل و نقل دریایی ایران به افراد صادر می‌شود. پس از این که مدارک مورد نیاز صادر شد اکنون نوبت به بسته‌بندی و بارگیری کالاها می‌رسد. این مرحله مربوط به صادرات کالا بود. برای واردات کالا کمی کار پیچیده‌تر می‌شود؛ به گونه‌ای که هنگام ورود کشتی حامل بار به بندر، ماموران گمرک و بهداشت برای بررسی کالاها وارد عرشه کشتی می‌شوند.
اگر کشتی خارجی باشد پس از بررسی کالاها، سایر موارد نظیر نام ناخدای کشتی، نوع کشتی، تعداد پرسنل، پرچم کشتی، کالاهی ممنوع الورود مانند مشروبات الکلی و غیره بررسی می‌شوند. پس از اینکه کالاهای ممنوعه (در صورت وجود) از کالاهای مجاز تفکیک شدند، هر کدام به انبار مخصوصی انتقال داده می‌شوند. در این مرحله صاحب بار باید مراحل ترخیص کالا را طی و مجوزهای لازم را جهت خارج کردن کالاها از گمرک دریافت کند.
مزیت‌های ترانزیت از طریق بنادر ایران
با توجه به موقعیت راهبردی و ترانزیتی کشور، فرصت‌های زیادی برای رونق صنعت حمل و نقل دریایی ایران وجود دارد؛ به گونه‌ای که با قرار گرفتن در مسیر راهروهای ترانزیتی شمال-جنوب، امکان برقراری ارتباط ترانزیتی کشورهای روسیه، آسیای میانه و قفقاز، اروپای شرقی و لروپای مرکزی به آسیای جنوب و خاور دور از طریق آب‌های ایران میسر است. همچنین، به دلیل قرار گرفتن ایران در مرکزیت جغرافیایی کشورهای عضو سازمان همکاری و اقتصادی اکو (ایران، ترکیه، پاکستان به عنوان هسته‌های اولیه این گروه) فرصت‌های همکاری زیادی وجود دارد. این امر سبب می‌شود تا کسب درآمدهای ترانزیتی ایران بسیار افزایش یابد و به رشد اقصاد کشور کمک کند.
سخن پایانی
در این مطلب شما را با شرایط حمل و نقل دریایی ایران آشنا کردیم. ایران به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی و ترانزیتی ایده‌آل، این فرصت را دارد تا از تمام ظرفیت‌های ترانزیتی کشور به منظور درآمدزایی بهره ببرد. روزانه حجم انبوهی از کشتی‌های ترانزیت خارجی وارد بنادر کشور می‌شوند که همین امر بیانگر جایگاه مهم ترانزیتی ایران در سطح بین المللی است. خوشبختانه، مسئولین از این موضوع آگاهی دارند و با اتخاذ تصمیم‌های درست و هوشمندانه سعی در استفاده از این فرصت طلایی دارند.
