مقدمه
در این مطلب تصمیم داریم در خصوص اهمیت حمل و نقل دریایی در ایران صحبت کنیم. بعد از انقلاب اسلامی در سال 1357 و با گذشت بیش از 40 سال از این اتفاق، تغییر و تحولات بسیار زیادی را در صنعت حمل و نقل دریایی کشور و بنادر گوناگون مشاهده کردیم. برای مثال می‌توان به تحولات ساختاری در وضعیت روبناها و همچنین زیربناها، افزایش مقدار مبلغ سرمایه گذاری، افزایش جالب و عجیب ظرفیت بنادر و نیز تغییر نسل آنها اشاره کرد.
زمانی که صحبت از حمل و نقل دریایی به میان می‌آید، بدون شک اولین موضوعی که ذهن انسان را درگیر می‌کند، کشتی‌های باربری بزرگ هستند که برای حمل و نقل بارها و کالاهای گوناگون استفاده می‌شوند. کالاهایی که با کشتی حمل می‌شوند، مطمئنا از وزن و حجم بسیار زیادی برخوردار هستند و همچنین شرایط حمل باید به شکلی باشد که هر چقدر هم زمان حمل و نقل آن طولانی باشد، باعث خرابی و یا از بین رفتن آنها نشود. البته این امکان نیز وجود دارد که شاخص‌ها و شرایط جغرافیایی کشور مقصد، نحوه حمل و نقل کالاها را مشخص کند.
اهمیت حمل و نقل دریایی در ایران هم با توجه به واردات و صادرات دریایی کشورمان و نزدیکی آن به آب‌های آزاد نظیر خلیج فارس و دریای عمان و بزرگترین دریاچه دنیا یعنی دریای خزر بسیار زیاد است. در حمل و نقل دریایی بستگی دارد که مسیر چه مقدار بوده و نوع کالا چه باشد. با توجه به این موارد مشخص می‌شود که چه وسیله‌ای برای ترابری استفاده شود. در ادامه مطلب نکات بیشتری را در خصوص اهمیت حمل و نقل در ایران و کاربردهای آن بیان خواهیم کرد.
شرایط حمل و نقل دریایی در ایران
از آنجایی که صنعت حمل و نقل دریایی تاثیر بسیار زیادی در مبادلات فرامرزی بخصوص بازرگانی و تجارت فراقاره‌ای کشورمان دارد. این صنعت به عنوان ایمن‌ترین نوع حمل و نقل کالاهای سنگین و با ارزش شناخته می‌شود و در مقایسه با سایر صنعت‌های حمل و نقل قابل اطمینان‌تر است و به میزان بیشتری باعث توسعه اقتصاد کشور هم می‌شود.
جالب است بدانید که اهمیت حمل و نقل دریایی در ایران به جهت این است که بیش از 90 درصد حمل و نقل‌های بین‌المللی، توسط این صنعت به انجام می‌رسد. صنعت حمل و نقل دریایی کشورمان با استفاده از ویژگی‌های ناشی از 5800 کیلومتر مرز ساحلی در چندین استان، جزایر شمالی و جزایر جنوبی کشور به توسعه اقتصاد ایران کمک بسیار زیادی می‌کند. این صنعت نقش بسزایی در حمل و نقل و جابجایی کالاهای مرتبط با تجارت خارج از کشور ایران دارد و به نوعی قلب تپنده اقتصاد حمل و نقل ایران به شما می‌رود.
در ایران حمل و نقل حجم انبوه کالا از اسکله‌های بازرگانی و بنادر که لقب دروازه‌های اصلی صنعت حمل و نقل دریایی کشور نیز را به خود اختصاص داده، بیش از 85 درصد تناژ واردات و صادرات کشور را در این سال‌ها نصیب خود کرده است. جالب است بدانید که سازمان دریانوردی و بنادر کشور که نقش حمایت‌کننده حمل و نقل دریایی کشور را برعهده دارد، توسعه، مدیریت، بهره‌برداری از کلیه زیرساخت‌های دریایی و بندری که متشکل از تاسیسات بندری، اسکله‌های بازرگانی، سیاستگذاری و همچنین نظارت به ناوگان سنتی، نفتی و تجاری را برعهده دارد و در یک تعامل بسیار عالی، اهمیت حمل و نقل دریایی در ایران را درک کرده و این صنعت را به کارآمدی بسیار زیاد رسانده است.
ناوگان کشتیرانی ایران
ناوگان کشتیرانی ایران، یک ناوگان دریایی بزرگ است که با در اختیار داشتن چندین کشتی اقیانوس پیمای پیشرفته، در تمامی مسیرهای بین‌المللی دنیا فعالیت دارد. در حال حاضر کشتیرانی کشورمان برای حمل و نقل کالاهای مختلف به اغلب بنادر مهم دنیا تردد کرده و با ارائه خدمات نوین، قسمت بزرگی از ظرفیت خود را به حمل و نقل کالاهای مختلف در چندین مسیر متفاوت در جهان اختصاص داده است.
تأثیر تحریم‌های متعدد ایران بر شرایط کشتیرانی
از سال 2013 با تحریم‌هایی که علیه کشورمان اتخاذ شد، کلیه خطوط بین‌المللی حمل و نقل کانتینر از وارد شدن به بنادر ایران منع شدند. این اتفاق در نهایت باعث شد که بازار حمل و نقل کانتینر ایران به شکل کاملا انحصاری در اختیار کشتیرانی ایران قرار بگیرد. البته این شرکت در گذشته هم تجربه تحریم را داشته است و با توجه به این موضوع، در بایکوت کامل قرار گرفت.البته که این تحریم ها بر حمل و نقل هوایی نیز تاثیر مخربی گذاشته است.
تحریم‌هایی که در سال‌های اخیر علیه شرکت کشتیرانی ایران اعمال شد، سود این شرکت را به شدت کاهش داد و در نهایت هم قیمت سهام این شرکت در سازمان بورس ایران با افت بسیار شدیدی مواجه شد. تجارت از طریق حمل و نقل دریایی در ایران از سال 2013 به بعد با کاهش بسیار زیادی همراه بوده است و ایران از طریق مسیرهای دیپلماتیک و رایزنی‌های گسترده در تلاش است که شرایط را تا حدودی بهبود ببخشد.
سهم کشورمان از تولید قطعات و تجهیزات دریانوردی
در حال حاضر کشور چین با حدود 35، کشور کره جنوبی با سهم 35 درصد و کشور ژاپن با میزان 15 درصد، در رده‌های اول تا سوم ساخت کشتی و قطعات دریانوردی در جهان قرار دارند و این تجهیزات را به سایر کشورها صادر می‌کنند. نکته جالب اینجاست که همسایه ایران یعنی کشور ترکیه هم در رده چهارمین کشور دنیا از نظر سودآوری و صادرات تجهیزات کشتی قرار دارد. این درحالیست که سهم ایران از بازار کشتی‌سازی بسیار پایین می‌باشد. به شکلی که هم اکنون تنها نیمی از ظرفیت صنعت کشتی‌سازی در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بسیاری از موارد ایران مجبور است که برای تامین نیازهای خود به شرکت‌های کشتی‌ساز چینی و کره‌ای پیشنهاد بدهند. با توجه به آمار چند سال اخیر، مشخص می‌شود که کارخانه‌های ساخت کشتی در ایران، تنها حدود 20 فروند کشتی با اندازه‌های متوسط ساخته‌اند و روانه آب‌هاکرده‌اند. این آمار در قیاس با دیگر کشورهای منطقه بسیار ناچیز می‌باشد.
این مسأله در شرایطی است که ظرفیت ساختن این شناورها به طور متوسط نزدیک به 40 فروند در سال است. از طرفی به طور سالیانه نزدیک به 30 فروند شناور خارجی فلزی توسط مالکین ایرانی خریداری شده و پس از آن، ثبت پرچم خواهد شد. در نهایت می‌توان به این نکته اشاره کرد که بر خلاف سرمایه گذاری به مبلغ 2/2 میلیاردی برای نزدیک به 3 هزار کیلومتر مرز آبی، به این صنعت مظلوم توجه خاصی نشده است.
در واقع کشورمان به عنوان کشوری که از مرزهای آبی بسیار خوبی برخوردار است و همچنین امکان دسترسی سریع و راحت به آب‌های آزاد را هم دارد، پیشرفت زیادی در ساخت شناور و صنعت کشتی سازی نداشته است که بخش عمده‌ای از این شرایط به خاطر اعمال تحریم‌های ظالمانه در سال‌های اخیر بوده است.
افزایش سهم ترابری دریایی ایران با توسعه بنادر
هم اکنون ایران دارای بنادر نسبتا خوبی است که در سال‌های اخیر توسعه پیدا کرده‌اند. برای مثال در بندر شهید بهشتی امکان پذیرفتن شناورهای عظیم‌جسه با ظرفیتی معادل 22 هزار TEU هم وجود دارد و در حال حاضر هم در حال ساخت است. در این صورت می‌توان پیش‌بینی کرد که ممکن است ایران بتواند با رفع برخی تحریم‌ها و توسعه بیشتر، در سال‌های آینده با بهترین بندرهای دنیا رقابت کند.
در صورت توجه بیشتر به صنعت دریانوردی، امکان گسترش صنعت حمل و نقل دریایی در کشورمان به زودی فراهم خواهد شد و با این کار می‌توانیم سهم کشورمان را در زمینه بهره‌برداری از صنعت حمل و نقل دریایی و همچنین بنادر در سراسر دنیا به طور گسترده‌ای افزایش دهیم.
سخن پایانی
وجود تحریم‌های بسیار زیاد بر علیه کشورمان و فشار کنونی روی صنعت کشتیرانی باعث شده که صنعت پرسود حمل و نقل دریایی در ایران چند سالی با کاهش سود همراه شود. البته هنوز هم ایران از این راه تجارت بسیار خوبی را انجام می‌دهد و جا برای پیشرفت و توسعه این صنعت وجود دارد. ایران دارای مرزهای دریایی بسیار گسترده‌ای با چندین کشور دوست همسایه است و تردید نداشته باشید که صنعت حمل و نقل دریایی ایران در سال‌های آینده می‌تواند سود سرشاری را از این راه به کشور تزریق کند.
