بارنامه دریایی چیست؟ – آشنایی با انواع مختلف بارنامه و کاربرد آن

حمل و نقل دریایی را باید مهمترین روش حمل بار نامید؛ چراکه 90 درصد از جابجایی‌های کالا در سطح بین المللی از طریق دریا انجام می‌شود. البته، روش‌های دیگری نیز برای حمل و نقل وجود دارد که هر کدام مزیت خاص خود را دارند. معمولا، در تجارت بین‌ الملل برای ساده شدن ارتباط‌ها از اصطلاحاتی استفاده می‌کنند. در حمل و نقل دریایی نیز اصطلاحات زیادی نظیر بارنامه دریایی ، فعالیت فورواردی، فاس و غیره وجود دارد که هر کدام مفاهیمی دارند. شناخت این مفاهیم نیز برای تجارت بسیار مهم بوده و اگر بازرگانی از این اصطلاحات سررشته‌ای نداشته باشد، ممکن است در روند کاری او مشکلاتی ایجاد شود.

این اصطلاحات را در واقع سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) سال‌هاست که وضع کرده و به عنوان یک مرجع قانون‌گذاری نزد کشورها تایید شده است. در واقع، هر کشوری که قصد تجارت از طریق آب‌های بین المللی را دارد، باید به عضویت این سازمان درآید؛ وگرنه، امکان حمل و نقل دریایی برای او سخت و محدود خواهد شد. خوشبختانه، کشور ایران نیز عضو این سازمان بوده و تمام فعالیت‌های تجاری خود از طریق دریا را مطابق با اصول آن انجام می‌دهد. اما، این اصول و اصطلاحات چگونه هستند؟

اگر از افرادی هستید که با حمل و نقل دریایی سر و کار دارید و قصد دارید اطلاعات بیشتری در این زمینه داشته باشید، به جای درستی آمده‌اید. در این مطلب از وبلاگ شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا با ما همراه باشید تا شما را با مفاهیم مختلف مربوط به بارنامه دریایی آشنا کنیم و انواع بارنامه و کاربردهای آن را برای شما شرح دهیم.

بارنامه دریایی و اصطلاحات رایج دریانوردی

به طور کلی، حمل و نقل دریایی به معنی جابجا کردن کالا از نقطه‌ای (کشور مبدا) به نقطه دیگر (کشور مقصد) است که مطابق با قوانین خاص انجام می‌شود. در این بین، جابجایی‌های بین المللی اغلب برعهده شرکت‌های حمل و نقل دولتی و خصوصی است. این شرکت‌ها عبارتند از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی که فرایند حمل و نقل کالا را به صورت فورواردی به انجام می‌رسانند.

فعالیت فورواردی و وظایف فورواردر

این فعالیت شامل فرایندی است که در آن تمام امور و هماهنگی برای جابجایی کالا توسط شرکت‌های حمل و نقل انجام می‌شود. وظایف این این شرکت‌ها که فورواردر نام دارند عبارتند از صدور بارنامه، صدور پروفرمای حمل، انبارداری، بیمه باربری، انجام تمامی تشریفات گمرکی در مبدا، بسته‌بندی بار، عقد قرارداد با موسسات مختلف و دریافت راه‌نامه یا بارنامه از آن‌ها، تحویل کالا به گمرک مقصد و دریافت تاییدیه، ارائه اطلاعات دقیق از قرارداد و جریان حمل به طرفین معامله، بررسی سلامت کالا در هنگام تحویل به هر کدام از گمرکات مبدا یا مقصد و اعلام ورود کالا به طرفین. به یاد داشته باشید که در هنگام عقد قرارداد با شرکت‌های فورواردر تمام این بندها را در قرارداد قید کنید.

بارنامه دریایی (Ocean/Marine Bill Of Lading)

بارنامه سندی است که حمل کننده کالا یا نماینده وی بعد از این‌که مبلغ حمل را از مشتری دریافت کرد، برگه‌ای تحت عنوان بارنامه به او می‌دهد. در این برگه مقدار هزینه حمل، نوع کالا، وزن کالا، مبدا انتقال کالا، مقصد دریافت کالا و شرایط وضع شده بین فورواردر و مشتری مشخص شده است. بارنامه انواع مختلفی دارد که در ادامه همه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

بارنامه مستقیم (Direct B/L)

این سند حاکی از آن است که در هنگام حمل کالا از مبدا تا مقصد وسیله حمل تغییر نکند. یعنی کالا به صورت مستقیم و تنها با کشتی به اسکله مقصد برسد. در برخی از مواقع کالاها در کشور ثالث مجددا بارگیری شده و از طریق زمینی  یا هوایی به مقصد نهایی می‌رسند که با امضای این سند دیگر این اتفاق نخواهد افتاد.

بارنامه دریایی سراسری (Through B/L)

این سند دقیقا نقطه مقابل بارنامه مستقیم است؛ به گونه‌ای که این اجازه را به شرکت فورواردر می‌دهد تا در صورت لزوم از چندین وسیله نقلیه برای حمل استفاده کند. اما، وسیله حمل اولیه کشتی است.

بارنامه چارتر (Charter Party B/L)

این سند دلالت بر حمل محموله با کشتی اجاره‌ای و دربست دارد. به این معنی که، تمام ظرفیت کشتی تنها متعلق به یک مشتری است و هیچ کالای متفرقه‌ای جز محموله مشتری نباید در آن قرار بگیرد. البته، این سند نزد بانک‌ها معتبر نیست.

بارنامه سرویس‌های منظم دریایی (Liner B/L)

این سند برای آن دسته از کشتی‌هایی صادر می‌شود که از برنامه حرکتی مشخص تبعیت کرده و دارای قوانین مخصوص به خود هستند. نرخ و اصول این نوع از کشتی‌ها با سایر کشتی‌های باربری کاملا متفاوت است. البته، هزینه ارسال بار از این طریق کمی گران است.

بارنامه دریایی حمل مرکب فیاتا (F.B.L)

این سند برای مشخص کردن خدمه و عاملین شرکت حمل و نقل در نظر گرفته شده است. سند حمل مرکب جزو سندهای معامله‌ای بوده که مورد تایید اتاق بازرگانی بین المللی است. در این سند قید شده است که شرکت حمل کننده کالا مسئولیت تحویل کالا به مقصد و همچنین مسئولیت تمام خدمه کشتی را برعهده دارد.

سایر بارنامه‌های دریایی

بارنامه‌های دریایی از نظر موقعیت، تعداد وسیله حمل، نوع خدمات و غیره دارای انواع مختلف دیگری نیز هستند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

از نظر موقعیت کالا

این سند به دو گروه کالای بارگیری شده و کالای دریافت شده تقسیم می‌شود. بارنامه کالای بارگیری شده نشان‌دهنده این است که محموله توسط مسئول حمل دریافت شده و بر روی عرشه کشتی بارگیری شده است. بارنامه کالای دریافت شده نیز به این معنی است که مسئول حمل کالا را دریافت کرده، اما هنوز اقدامی به بارگیری آن بر روی عرشه کشتی نکرده است. معمولا، بانک‌ها از پذیرفتن این نوع بارنامه خودداری می‌کنند؛ مگر آن‌که بین طرفین معامله امضا شده باشد.

بارنامه تمیز یا غیر مخدوش (Clean Bill Of Lading)

بارنامه دریایی تمیز به این معناست که هنگام تحویل کالا توسط فورواردر هیچ بندی در سند که به معیوب بودن یا نبودن آن اشاره کرده باشد، وجود ندارد. این سند به بارنامه تمیز یا بی قید و شرط معروف است. البته، تمام بارنامه‌ها باید این بند را در محتویات خود قید کنند، در غیر این صورت از ارزش قانونی ساقط می‌شوند.

بارنامه غیر تمیز یا غیر مخدوش (Claused Bill of Lading)

این سند نقطه مقابل سند مخدوش است؛ به گونه‌ای که صراحتا به معیوب بودن یا نبودن کالا اشاره شده است. این سند نزد تمام ارگان‌های حقوقی و بانک‌ها مورد تایید است. توجه داشته باشید که حتما در تمام بارنامه‌های که از شرکت‌های حمل و نقل دریافت می‌کنید، این بند را در سند قید کنید.

بارنامه دریایی ترانسشیپ (Transshipment Bill of Lading)

این بارنامه نیز از لحاظ محتویات شبیه به بارنامه مستقیم است. یعنی کالاها صرفا از طریق دریا جابجا شده و از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌شود. همچنین، تمامی مقاصدی که کشتی در آنجا توقف خواهد کرد نیز در سند قید می‌شود.

آشنایی با چند اصطلاح رایج در دریانوردی

در صنعت حمل و نقل دریایی اصطلاحات زیادی وجود دارد که بهتر است با رایج‌ترین آن‌ها آشنا باشید زیرا این اصطلاحات در بسیاری از بارنامه های دریایی به کار می روند و اگر با آن ها آشنایی نداشته باشید، قادر به درک، ارزیابی یا نوشتن یک بارنامه دریایی مناسب نخواهید بود. برخی از این اصطلاحات حمل و نقل دریایی به شرح زیر می‌باشد:

دیسپاچ (Dispatch)

این اصطلاح درواقع شامل پاداش به شرکت‌هایی می‌شود که زودتر از موعد تحویل بارها را به مقصد برسانند. معمولا، طرفین قرارداد پس از این‌که یک زمان تقریبی برای تحویل کالا به مقصد تعیین کردند، می‌توانند در قرارداد خود به این موضوع اشاره کنند که در صورت تحویل سریع کالا، پاداشی به فورواردر تعلق گیرد.

دموراژ (Demmurage)

طرفین می‌توانند در بارنامه دریایی خود به این موضوع اشاره کنند که در صورت معطل شدن کشتی هنگام بارگیری، صاحب کالا موظف است خسارت دیرکرد در بارگیری را پرداخت کند. البته، توصیه می‌شود تا جایی که می‌توانید این بند را در بارنامه لحاظ نکنید. چراکه برخی از شرکت‌های فورواردی از عمد کالا را دیر بارگیری می‌کنند تا از شما خسارت دریافت کنند.

ظرفیت ناخالص کشتی (GRT)

این اصطلاح اشاره به تمام ظرفیت موجود در کشتی دارد. فضاهایی نظیر موتورخانه، عرشه، کابین مسافران، کابین خدمه، انبار و غیره که همگی به GRT شناخته می‌شوند.

ظرفیت بارگیری (DWT)

معمولا، در بارنامه دریایی به ظرفیت کشتی برای بارگیری اشاره می‌شود. هیچ شرکتی حق ندارد کالا را بیش از ظرفیت کشتی بارگیری کند. در غیر این صورت هر دوی طرفین قرارداد جریمه خواهند شد. این ظرفیت بر حسب تن است.

فاس (تحویل کنار کشتی)

فاس (FAS) به معنی تحویل محموله در کنار کشتی است؛ به گونه‌ای که پس از تحویل کالا توسط فروشنده به فورواردر تمامی مسئولیت‌ها و جبران خسارت‌های احتمالی از روی دوش او بر داشته می‌شود.

فوب (تحویل روی عرشه کشتی)

فوب (FOB) به این معناست که تمامی مسئولیت‌های فروشنده در قبال کالا زمانی به پایان می‌رسد که او محموله را بر روی عرشه کشتی در مبدا تعیین شده بارگیری کند. این موضوع در بارنامه دریایی حتما باید قید شود تا فورواردر در جریان تمام امور قرار بگیرد. در غیر این صورت شرکت تحویل گیرنده هیچ مسئولیتی در قبال این موضوع بر عهده نخواهد گرفت.

سخن پایانی

در این مطلب از وبلاگ شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا، شما را با اصطلاحات رایج در حمل و نقل بین المللی آشنا و در خصوص انواع بارنامه‌های بین المللی صحبت کردیم. بارنامه سندی است که در آن شرایط حمل بار، نوع و جنس بار، وزن بار، شرایط تحویل کالا از مبدا، شرایط تحویل کالا از فروشنده و غیره قید می‌شود. توجه داشته باشید که بدون بارنامه، فرایند حمل و نقل دریایی هیچگونه اعتباری نداشته و در صورت بروز حادثه برای کالاهای شما هیچکس پاسخگو نخواهد بود. از این رو، در تنظیم بارنامه دریایی در هنگام عقد قرارداد با شرکت‌های حمل و نقل تمام نکات مهم و ضروری را در آن به صورت کامل قید کنید. دقت در تنظیم بارنامه دریایی، سبب خواهد شد که حمل و نقل بدون دردسر را تجربه کنید.

اگر نیازمند مشاوره تخصصی یا استفاده خدمات مرتبط در این زمینه هستید، کارشناسان شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا، در خدمت شما مشتریان عزیز هستند و کافیست با ما تماس بگیرید.