اصول حمل و نقل دریایی – آشنایی با اصطلاحات رایج در این حوزه

مقدمه

حمل و نقل یا ترابری جزو اساسی‌ترین مولفه‌هایی است در زندگی انسان نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کند. روش‌های مختلفی برای حمل و نقل وجود دارد که روش حمل دریایی مهمترین روش برای واردات و صادرات است. بسیاری از کشورها به منظور ارتباط بهتر بایکدیگر اصولی را تحت عنوان اصول حمل و نقل دریایی پایه‌گذاری کرده‌اند. این اصول به تاجران این امکان را می‌دهد تا از طریق یک سری قوانین بین‌المللی کالاهای خود را ضمانت کرده و در صورت بروز خسارت بتوانند اقدام به شکایت کنند. البته، این اصول تنها به قوانین قهری محدود نشده و سایر موارد نظیر نحوه انتقال کالا، نحوه بارگیری و غیره را نیز شامل می‌شود.

روش حمل و نقل آبی به این دلیل اهمیت دارد که می‌توان از طریق آن حجم انبوهی از کالاهای بزرگ و جاگیر را جابجا کرد. درست است که انتقال کالا از طریق کشتی بسیار زمان‌بر است، اما این موضوع هرگز جایگاه حمل و نقل آبی را متزلزل نکرده و تقریبا ۹۰ درصد از حجم ترانزیت کالا را در جهان به خود اختصاص داده است. با وجود این‌که حمل و نقل آبی نسبت به حمل و نقل زمینی و ریلی بسیار نوپاتر است، اما ظرف کوتاه‌ترین زمان ممکن تبدیل به مهمترین روش حمل کالا شده است. درست است که سابقه استفاده از کشتی به قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد، اما در آن زمان کسی جرات رفتن به اعماق اقیانوس‌ها را نداشت و از کشتی صرفا به منظور جابجایی‌های بسیار کوتاه استفاده می‌شد.

برای آشنایی بیشتر با حمل و نقل دریایی در ادامه این مطلب همراه ما باشید.

جایگاه حمل و نقل دریایی در ایران

متاسفانه، حمل و نقل آبی در ایران هنوز نتوانسته جایگاه واقعی خود را در منطقه به‌دست آورد. طبق آخرین رده‌بندی سازمان بین المللی دریایی (ایمو)، که مسئول اعمال اصول حمل و نقل دریایی در جهان است، بنادر ایران در مقایسه با کشورهای حوزه خلیج فارس از جایگاه پایین‌تری برخوردار هستند. این در حالی است که طبق برنامه چهارم توسعه، قرار بود بنادر جنوبی کشور به قطب بنادر تجاری منطقه تبدیل شوند. البته، سرمایه‌گذاری‌هایی که بخش خصوصی در این خصوص انجام داده موجب پیشرفت چشمگیر این صنعت در مقایسه با گذشته شده است.

همین امر توجه تاجران به این صنعت را بیش از پیش به خود جلب کرده است؛ به گونه‌ای که به‌جای استفاده از هواپیما و ترانزیت‌های زمینی برای انتقال کالا، از مسیرهای آبی استفاده می‌کنند. البته، جایگاه این صنعت نزد دولت‌مردان برای صادرات فراوردهای نفتی و غیره بسیار بالا است، اما زمانی می‌توان از پیشرفت این روش حمل و نقل صحبت کرد که تاجران و شرکت‌های خصوصی نیز بتوانند از آن استفاده کنند.

مسیرهای آبی و بنادر تجاری ایران کدامند؟

مطمئنا، خلیج همیشه فارس مهمترین مسیر آبی بین الملی ایران و حتی جهان است. روزانه حجم انبوهی از کالاها از این مسیر به سایر نقاط جهان صادر و کالاهای زیادی نیز وارد منطقه می‌شود. متاسفانه، به دلیل تحریم‌های بین المللی کمی از حجم کالاهای وارداتی به کشور کاسته شده و همین امر موجب نزول جایگاه بنادر کشور در بین سایر بنادر منطقه شده است. اما، تمام بنادر کشور با رعایت اصول حمل و نقل دریایی هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهند. مهمترین بنادر جنوبی کشور عبارتند از بندر عباس، بندر امام‌خمینی، بندر چابهار، بندر خرمشهر، بندر بوشهر، بندر شهید رجایی، بندر آبادان، بندر شهید باهنر، بندر عسلویه و غیره که همگی روزانه کالاهای زیادی را از گمرکات خود ترخیص می‌کنند.

در شمال کشور هم بنادر مهمی مثل بندر انزلی، بندر ترکمن یا بندر آستارا وجود دارند که روزانه حجم بالایی از کالاهای مختلف از طریق این بنادر و سایر بنادر مهم شمال کشور با کشورهایی مثل روسیه و سایر کشورهای مرزی دریای خزر مبادله می‌شوند. این کالاها گروه‌های مختلفی مثل شیلات، پارچه و پوشاک و مواد غذایی مختلف را شامل می‌شوند که با توجه به افزایش مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال‌های اخیر از اهمیت بیشتری برخوردار شده‌اند.

اصول حمل و نقل دریایی

حمل و نقل دریایی در ایران و سایر کشورها دارای اصطلاحات و قوانین خاصی است که هر کدام بیانگر یک مسئله مهم هستند. برای این‌که بتوان کالاها را به راحتی حمل کرد باید از شرکت‌های حمل و نقل کمک گرفت. این شرکت‌ها شخصیت‌های حقوقی و انسانی هستند که عملیات حمل و نقل را برعهده داشته که به اصطلاح به آن‌ها فورواردر می‌گویند. فعالیت فورواردی عبارت است از هماهنگ کردن شرایط توسط شرکت‌های حمل و نقل  برای حمل کالا از طرق زمینی، هوایی، دریایی و یا ترکیبی از آن‌ها که با عقد قرارداد بین طرفین و صادر کردن بارنامه انجام می‌شود.

وظایف فورواردر

فورواردر هنگام عقد قرارداد و پذیرفتن مسئولیت حمل کالا وظایفی را بر عهده می‌گیرد. این وظایف شامل صدور بارنامه، صدور پرفرمای حمل، انعقاد قرارداد حمل با صاحب کالا، انجام تشریفات گمرکی، انعقاد قرارداد با موسسات مختلف حمل‌کننده برای دریافت بارنامه دریایی، تحویل کالا به گمرک مقصد، ارائه اطلاعات دقیق از زمان تحویل کالا، انجام تسویه حساب با طرفین قرارداد و اعلام ورود کالا به مقصد می‌شود.

بارنامه چیست؟

یکی از بندهای مندرج در اصول حمل و نقل دریایی صدور بارنامه است. بارنامه سندی است که حمل کننده کالا (شرکت حمل و نقل مربوطه) آن را پس از وصول کالا صادر می‌کند. مواردی که در بارنامه ذکر می‌شود شامل مقدار و نوع کالا، مبدا حمل، مقصد حمل و روش حمل می‌باشد. بارنامه دریایی با نماد بین المللی Ocean/Marine Bill Of Lading))  شناخته می‌شود. این بارنامه در نهایت باید توسط ناخدای کشتی امضا شود تا او را متعهد به تحویل کالا به مقصد کند.

در اصول حمل و نقل دریایی بارنامه به چند نوع مختلف تقسیم شده است که در ادامه رایج‌ترین آن‌ها را معرفی کرده‌ایم.

• بارنامه مستقیم که شامل حمل کالا از مبدا تا مقصد به صورت مستقیم و بدون تغییر وسیله نقلیه.
• بارنامه سراسری که شامل این موضوع می‌شود که کالا تا مقصد نهایی توسط چند وسیله نقلیه حمل شده است.
• بارنامه چارتر که شامل اجاره کردن کشتی به صورت اختصاصی شده و مورد تایید بانک‌ها نیست.

فعالیت Career چیست؟

فعالیت career یک فعالیت بین المللی است که در آن متصدی بخش انتقال کالا از کشوری به کشور دیگر تعهداتی را در قرارداد امضا می‌کند که باید به تمام آن‌ها عمل کند. این وظایف عبارتند از صدور راه‌نامه پس از عقد قرارداد، تهیه اسناد مورد نیاز جهت سفر (ویزا، بیمه‌نامه و غیره)، رعایت تمامی مندرجات درون قرارداد، تحویل کالا در مدت تعیین شده و غیره که همگی باید مطابق با اصول حمل و نقل دریایی باشد.

اصطلاحات رایج در حمل و نقل آبی

در حمل و نقل آبی کالا اصطلاحات مختلفی وجود دارد. هر کدام از این اصطلاحات مطابق با قوانین بین المللی بوده و رعایت آن‌ها بسیار مهم است. برخی از این اصطلاحات حمل و نقل دریایی رایج به شرح زیر هستند:

فاس (تحویل کنار کشتی)

فاس  (FAS) در اصول حمل و نقل دریایی به معنای تحویل گرفتن کالا در کنار کشتی است؛ به این معنی که تعهدات فروشنده با رسیدن کالا به کنار کشتی روی اسکله خاتمه می‌یابد. یعنی اگر خسارتی به کالاها وارد شود، فروشنده مسئول جبران آن نیست. خریدار متعهد می‌شود که تمام خسارت‌ها را پس از قرار دادن کالا کنار کشتی بر عهده بگیرد.

فوب (تحویل کالا روی عرشه کشتی)

فوب (Free on Board) به معنی تحویل کالا روی عرشه کشتی است. هنگامی که فروشنده کالا را بر روی عرشه کشتی بارگزاری کرد تمامی خطرات را از روی دوش خود بر می‌دارد. به این معنی که خریدار مجبور به جبران خسارات احتمالی پس از قرار گرفتن کالاها بر روی عرشه کشتی است.

سی اند اف (ارز و کرایه در بندر مقصد تعیین شده)

سی اند اف (C&F) به این معنی است که فروشنده باید تمام کرایه‌های مربوط به حمل و نقل را پرداخت کند. اما، پس از این‌که بار به عرشه یا کنار کشتی برسد، تمام کرایه‌های بعدی بر عهده خریدار خواهد بود.

سیف (ارزش، بیمه و کرایه در بندر مقصد تعیین شده)

سیف (CIF) در اصول حمل و نقل دریایی به معنی ارزش بیمه و کرایه در بندر مقصد است. به این معنی که فروشنده باید تمام کالاها را تا زمان رسیدن به دست خریدار بیمه کند. هزینه بیمه طبق قرارداد ممکن است بر عهده فروشنده یا خریدار باشد. همچنین، فروشنده باید کرایه‌ها را طبق قرارداد تا جایی که تعیین شده، پرداخت کند.

تحویل از کشتی (Ex Ship)

این قرارداد شامل متعهد شدن فروشنده به پرداخت تمام خسارات وارده به کالا تا زمان رسیدن آن به عرشه مقصد تعیین شده می‌شود. یعنی فروشنده باید کالا را بر روی عرشه کشتی به مشتری نشان دهد.

تحویل از اسکله (Ex Quay)

تحویل کالا در اصول حمل و نقل دریایی به این معنی است که فروشنده کالا را در اسکله به خریدار تحویل می‌دهد. تا قبل از ورود کالا به اسکله، فروشنده موظف به جبران تمام خسارات احتمالی است. اما، به محض این‌که کالا به اسکله رسید، تمام تعهدات فروشنده باطل می‌شود.

مزایای حمل و نقل دریایی

حمل و نقل آبی دارای مزایای زیادی است که در ادامه به مهمترین آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

حمل ارزان کالا

یکی از مهمترین مزایای حمل و نقل آبی هزینه پایین آن است؛ به گونه‌ای که بسیاری از شرکت‌های تجاری این روش از حمل را بر سایر روش‌ها ترجیح می‌دهند. البته، برای کمتر کردن هزینه‌ها می‌توان کالاها را به صورت گروپاژ یا گروهی ارسال کرد.

ثابت بودن نرخ کرایه

در کتاب اصول حمل و نقل دریایی تاکید شده است که کرایه حمل و نقل آبی نباید تا مدت‌ها تغییر کند. برای جلوگیری از افزوده شدن قیمت حمل بر روی کالاها، شرکت‌های بزرگ با همکاری هم برای چند سال یک قیمت ثابت را تعیین می‌کنند. این‌گونه دیگر نیاز نیست مدام به دنبال چک کردن قیمت‌های حمل بود.

ایمنی بالا

مزیت دیگر این روش ایمنی بالا در هنگام حمل کالا است. ضریب احتمال خطر در این روش بسیار پایین بوده و همین امر موجب محبوبیت حمل و نقل آبی نزد تاجران وشرکت‌های تجاری بزرگ شده است. قوانین بین المللی حمل آبی توسط اینکوترمز اعمال می‌شود که همه موظف به رعایت آن هستند.

سخن پایانی

در این مطلب از سایت شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا، شما را با اصول حمل و نقل دریایی و اصطلاحت رایج در آن آشنا کردیم. تقریبا ۹۰ درصد از کالاهای جهان از طریق مسیرهای آبی جابجا می‌شوند. در این روش امنیت بسیار بالا بوده و تمام کالاها با بالاترین استانداردهای جهانی جابجا می‌شوند. اگر قصد ارسال کالا به روش حمل و نقل آبی را دارید، بهتر است از اصطلاحات مهم در آن مطلع شوید تا در هنگام عقد قرارداد با شرکت‌های مختلف متحمل خسارت نشوید.